Wist je dat een groene leefomgeving gelinkt is aan minder angst, depressie, obesitas, agressie en een betere concentratie? Net nu veel natuur verdwijnt, bevestigt wetenschappelijk onderzoek dat wat we al lang aanvoelen: groen is goed voor onze gezondheid. Is het een goedkoop ‘medicijn’ zonder bijwerkingen? Ontdek tijdens deze lezing, georganiseerd door TuinHier Olmen, waarom we natuur rondom ons nodig hebben.
Gebruik bij je sociale media-posts #WTHD en tag @terratherapeutica, zo maken we samen tuintherapie en therapeutisch tuinieren zichtbaar – lokaal én wereldwijd.
Op 18 mei 2025 vieren we wereldwijd de Wereld dag van het therapeutisch tuinieren (World Therapeutic Horticulture Day – WTHD). In Vlaanderen zetten we die dag het belang van tuintherapie en therapeutisch tuinieren extra in de kijker. Want hoewel therapeutisch tuinieren en tuintherapie internationaal steeds meer erkenning krijgen, blijft het in het Vlaamse zorglandschap nog een vrij onbekende, maar veelbelovende aanpak.
Tuintherapie en therapeutisch tuinieren maken gebruik van tuinieren, planten en natuur als een vorm van ondersteuning in de zorg. Denk aan tuinen voor bewoners met dementie in woonzorgcentra, belevingstuinen in psychiatrische instellingen of moestuinprojecten in gevangenissen. Het doel? Mensen helpen om hun fysieke, mentale en emotionele gezondheid op een natuurlijke manier te verbeteren.
Van stress tot herstel: een groen alternatief in de zorg
Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat tuintherapie en therapeutisch tuinieren tal van voordelen schenken: minder stress, betere stemming, meer lichaamsbeweging en meer levenskwaliteit. In tijden waarin onze zorgsector onder druk staat en burn-outs, angstklachten en chronische aandoeningen toenemen, bieden tuintherapie en therapeutisch tuinieren een waardevol én betaalbaar alternatief.
De toepassingen in Vlaanderen zijn nog beperkt, maar er beweegt wat. VZW Terra-Therapeutica ondersteunt initiatieven in diverse zorginstellingen. Daarnaast begeleiden ze de opleiding tuintherapie bij Syntra en publiceren ze evidence-based boeken rond het thema.
Een internationale beweging, met Vlaamse wortels
Wereldwijd openen tuintherapeuten in de week volgend op 18 mei hun tuinen om bezoekers kennis te laten maken met hun werking. Van IJsland tot India, van Schotland tot Vlaanderen. Tijdens deze dag worden inspirerende verhalen gedeeld van mensen die dankzij tuintherapie of therapeutisch tuinieren weer grip kregen op hun leven.
Vlaanderen wordt warm uitgenodigd om deel te nemen: organiseer een activiteit, deel je ervaring met de hashtag #WTHD, en breng zo het belang van deze benadering dichter bij het grote publiek.
Fiona Thackeray, oprichtster van onze Schotse partner Trellis, vertolkt het als volgt: ‘Trellis invites everyone to join this global movement by participating in local events, sharing their stories using the hashtag #WTHD, and spreading awareness about the positive impacts of therapeutic horticulture on our mental and physical health.’
Turdus merula (not allowed); uit onze vogels in huis en tuin, 1869 John Gerrard Keulemans
Vroeger leefden wij als jager-verzamelaars samen met de natuur en dus met dieren. Hoever staan wij als mens tegenwoordig van de natuur, van onze natuur? Een voorbeeldje dat aanzet tot denken; iemand die ik ken, kan het niet verdragen dat er vogels in de tuin landen. Wanneer er vanuit het huis enkele van deze gevleugelde vrienden in een boom gespot worden, dan worden zij steevast weggejaagd door middel van luid handgeklap en geroep. Te weinig contact met natuur, een geval van Nature Contact Disorder?
We zien hoe langer hoe meer interesse in de gezondheidszorg om natuur in te zetten bij of als therapie. Dit door mensen meer naar de natuur te brengen in de zin van het implementeren van natuurtherapie, ecotherapie, tuintherapie, “groene” beweging… of omgekeerd door meer natuur naar de mensen te brengen in de zin van het creëren van een helende omgeving, een therapeutische tuin… Natuur kan hierbij als groene achtergrond functioneren of kan de focus vormen van de interventie an sich.
Kinesisten, ergotherapeuten, sociaal werkers… maar ook psychologen en psychiaters tonen hoe langer hoe meer belangstelling voor de helende kracht van natuur. Zo publiceerde de ‘British Psychological Society’ in 2020 bijvoorbeeld een interessant artikel over ‘The use of talking therapy outdoors’. Zij zien dus, net als vele van hun collega’s uit de (geestelijke) gezondheidszorg, een grote meerwaarde van natuur als aanvullend middel op (gespreks)therapie. Maar wat zijn nu de voordelen van een outdoor therapieruimte tegenover een indoor therapieruimte? Met welke ‘issues’ krijgen we te maken als we (gespreks)therapie buiten in de natuur doen? Wat zijn bedenkingen van een “buitenkabinet” voor de therapeut en de cliënt? Lees het hier verder, en wie weet geraak jij als (psycho)therapeut overtuigd van de enorme meerwaarde van natuur als aanvulling op of als context voor je bestaande gamma aan behandelingen.
Uit: Mental diseases. A text-book of psychiatry for medical students and practioners, 1913. Cole, Robert Henry, 1866-1926, New York, Wood. Columbia University Libraries. Bron origineel Flickr
Tranen rollen van mijn wangen; ik schrei. Ik schrei voor het overlijden van mijn zus, voor het overlijden afgelopen herfst van een van de boegbeelden in de strijd voor meer menselijkheid in de psychiatrie en voor zovelen anderen die er niet meer zijn en die zoveel onrecht is aangedaan. Ik schrei niet alleen voor de patiënten of cliënten die onmenselijk zijn behandeld, maar evengoed voor hun achtergebleven families en de vele personeelsleden die menselijkheid wel hoog in het vaandel dragen (en dat zijn er gelukkig veel, waarvoor mijn oprechte bewondering en dank).
Toen ik dit schreef, was het Allerzielen, het heeft me dus een hele tijd gekost voor ik mezelf kon overhalen dit te publiceren. Een dag om voor gans de bevolking de overledenen te herdenken. Maar voor zij die een dierbare verloren zijn, lijkt het soms misschien wel alle dagen Allerzielen. Iemand is weg en tegelijkertijd nooit zo aanwezig, dichtbij en constant in je gedachten, misschien wel veel meer dan toen die persoon levend naast jou stond.
Dit gezegd zijnde stel ik mij de vraag: zou er naast Allerzielen, Allerheiligen, secretaressedag, dag van de leerkracht… ook zoiets moeten bestaan als dag van de onmenselijk behandelde (psychiatrische) patiënten of cliënten? Soms denk ik van wel? Hoe hadden we kunnen vermijden dat zulke gedachten in mij zouden opdoemen? Misschien door in de psychiatrie – en bij uitbreiding in de ganse zorg – nog meer menselijkheid aan de dag te leggen? Akkoord, maar hoe zouden we dit kunnen bewerkstelligen? Mogelijk door meer natuur en meer contact met natuur in de zorg te integreren. Contact met natuur? Wel ja, contact met jezelf, met de ander en met de groene omgeving, oftewel met dieren, planten, bomen, bloemen, water, micro-organismen…
Willen we iets zoals de psychiatrie of de (geestelijke) gezondheidszorg nog meer vermenselijken in plaats van te ontmenselijken, dan is er een ommekeer nodig in onze aanpak en onze mindset. Een belangrijke rol hierin is volgens mij dus weggelegd voor het toelaten en integreren van meer natuur en meer contact met natuur.
Meer natuur in de zin van meer natuur in en rondom gebouwen en meer natuur in architectuur.
Meer contact met natuur in de vorm van tuintherapie, natuurcontacttraining, animal assisted therapy of therapie met dieren, zwemmen in open water, contact met je medemens, lichaamsgerichte therapie… Benieuwd naar mijn pleidooi? Lees dan hier verder.
Vanuit de sociaal-ecologische agogiek voert Yano Truyers onderzoek naar de relaties tussen mens en natuur. Hij is verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en het team Natuur & Maatschappij van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). Hierin gaat hij op zoek naar de manier waarop hernieuwde interactie tussen mens en natuur een landschap van oude wereldbeelden en kennissystemen kan ontwrichten. In de manier waarop mensen, dieren en andere actoren ageren, komt namelijk een complexe en uitdagende relatie tevoorschijn.
Zelf ook interesse om als expert voor Natuur & Mens vzw aan te sluiten? Stel je dan kandidaat door het invullen van het formulier.
Je kan er niet buiten; in het huidige eco-sociale denkkader wordt biodiversiteit al dan niet terecht – hierover is er discussie – als indicator voor kwalitatieve inheemse natuur naar voor geschoven. Met biodiversiteit doelt men dan op soorten- en genendiversiteit, de verscheidenheid aan levende soorten zoals planten, dieren, microben, schimmels… die in een omgeving samen een ecosysteem of ecotoop vormen en versterken.
Sommigen organisaties hangen een sluitend positief verhaal op wanneer het gaat om de benadering van biodiversiteit als factor voor een belangrijke rol binnen plattelandsnatuur, stads- of zorgnatuur. Anderen zijn eerder kritisch en onderbouwen hun beschouwing met argumenten. Er wordt gewezen op een tweedeling tussen zij die een humane invalshoek hanteren en diegenen die vertrekken vanuit moraliteit. Dat biodiversiteit zijn waarde heeft en dat het ONE-HEALTH-perspectief daartoe oproept daarover is iedereen het eens. Het venijn zit hem in het staartje. Is biodiversiteit bijvoorbeeld een goede graadmeter of mogen we twijfelen over dit narratief?
Fountain geyser, 1964, Yellowstone National Park, R.G. Johnsson, U.S. National Park Service, bron Wikimedia
Wanneer we ons mentaal wat “ziekjes” voelen hebben we niet alleen soms last van spreekwoordelijke duiveltjes in ons hoofd die ons constant negatieve, kwellende of zichzelf verwijtende gedachten influisteren (zie les één), we sluiten ons ook vaak af voor de buitenwereld en samen hiermee voor haar schoonheid.
In plaats van onze aandacht te richten op de mooie dingen rondom ons, zoals een adembenemende zonsopkomst of -ondergang, heerlijk geurende bloemen in de tuin, het zachte ruisen van de wind door de bomen, het gekwetter van vogels of het spel van licht en schaduw in de boomkruinen, zijn we te veel gefocust op onszelf.
Op een moment dat we ons mentaal wat ‘down’ voelen focussen we ons dus heel dikwijls op wat er zich in ons hoofd afspeelt en niet op de mooie dingen die er gaande zijn in de wereld buiten ons eigen ik. Nochtans waren de meesten onder ons ooit meesters in het observeren van de buitenwereld en dat ‘ooit’ speelde zich naar alle waarschijnlijkheid af gedurende jouw kindertijd. Als kleine ukkepuk waren wij net als Alice in Wonderland steeds opnieuw met verstomming geslagen door de dingen die zich afspeelden in onze eigen kleine buitenwereld. Ik zag het niet zo verschrikkelijk lang geleden nog bij mijn eigen dochters; een rups die de baan oversteekt, een vogelnestje, een kikker… alle deze kleine wondertjes werden door hen onthaalt met een Wow, Ooh… Ze werden met de grootste aandacht en precisie tot in detail bestudeerd, uitgetekend… Het contrast met de meeste volwassenen kan niet groot genoeg zijn, ze lopen aan dergelijke dingen meestal gewoon voorbij. Ze letten er niet meer op, ze zijn te druk bezig in hun hoofd. Ze zien zonder te zien.
Benieuwd naar wat ik hierover nog te vertellen heb, naar de link met gesprekstherapie in een kabinet, met piekeren over gisteren en morgen, met stress en eenzaamheid en met de oude monniken? Lees dan hier verder.
Coral gardens underwater landscape scenic. Jim E. Maragos, U.S. Fish and Wildlife Service, 2013 Wikimedia
Er is een boom in de bovenleiding gevallen, mijn trein moet een omweg maken. Vanuit het raam zie ik allemaal volkstuintjes. Ze liggen op een klein driehoekje grond, geklemd tussen een drukke ringweg en het spoor. Ik ontwaar ergens een oud toestel om onkruid te sproeien, een kapotte grasmaaier. Verder veel plastiek, scheef hangende koterij en andere bouwsels uit beton- en (asbest) golfplaten. De aanblik van deze ‘westerse sloppenwijk’ stemt me droevig. Een volkstuin kan zoiets moois zijn met zulke positieve effecten op ons welzijn. Maar dit!? Het doet me meteen denken aan een boek dat ik enkele weken daarvoor heb gelezen. Een boek over…? Jawel – weeral zal je zeggen, maar het onderwerp boeit me uitermate – het microbioom. Opnieuw ben ik omvergeblazen door de impact die de wonderlijke wereld van micro-organismen op ons uitoefent. Ons microbioom bepaalt naar alle waarschijnlijkheid een groot stuk van onze mentaal, fysiek en sociaal functioneren. Onze micro-organismen zijn daarom zo verschrikkelijk kostbaar!
En wat heeft dit te maken met die volkstuinen van daarnet hoor ik je denken? Wel, externe invloeden zoals vervuiling in de vorm fijnstof, pesticiden, herbiciden, microplastics… kan de wonderlijke maar o zo fragiele wereld van micro-organismen in en buiten onszelf aantasten. Of anders gezegd; het exposoom bepaalt mee het microbioom en de gezondheid ervan.
Als we spreken over een verlies aan biodiversiteit denken we meestal aan een verlies van planten en dierensoorten, maar evengoed micro-organismen lijden onder de milieuverontreiniging en klimaatverandering en ook hun biodiversiteit gaat achteruit met alle gevolgen voor onze gezondheid.
We moeten minder vervuilen en de opwarming tegengaan, niet alleen voor het milieu rondom ons, maar evengoed voor het milieu in onszelf. Neem nu micro-plastics; die gaan niet alleen de oceanen en de levende wezens in de oceanen aantasten, als wij ze binnenkrijgen via ons drinkwater en onze voeding gaan ze evengoed ons aantasten in de zin dat ze onze hormonen verstoren en ons microbioom beïnvloeden. Hetzelfde geldt voor luchtvervuiling, pesticiden en herbiciden.
Als je het boek ‘Het microbioom als medicijn‘ van Kinross leest, begrijp je dit alles nog beter en besef je ook de impact van zijn uitspraak dat als wij de koraalriffen in de zee vernietigen door vervuiling en opwarming, wij ook de koraalriffen in onze darmen, zijnde ons microbioom, vernietigen.
Het is verschrikkelijk om te denken dat onze kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen misschien nooit meer naar de pracht en praal van de onderwaterwereld van de koraalriffen zouden kunnen kijken, maar nog verschrikkelijker is misschien het idee dat de koraalriffen in hun darmen stilaan verdwijnen en alsmaar minder ‘kleurrijk’ en dus schraler worden aan soorten. Hierdoor lopen ze waarschijnlijk meer risico op fysieke aandoeningen zoals obesitas en misschien zelfs op psychische aandoeningen zoals autisme (al blijft het daar de vraag wat er eerst was de spreekwoordelijke kip of het ei).
Kwellende gedachten? “Duiveltjes” in je hoofd? De Duivel, Herman de Recluse, Codex Gigas, Benedictijnen klooster Podlazice, vroege 13de eeuw, bron Wikimedia Commons
Op dit eigenste moment heb ik een beetje keelpijn. Niets abnormaals. We beseffen allemaal dat ieder van ons weleens ziek wordt, toch zeker lichamelijk; een griepje, een verkoudheid of soms iets ernstiger zoals astma of een andere auto-immuunziekte. Dit vinden we meer dan logisch.
Wat we – gek genoeg – minder voor de hand liggend vinden, is dat ieder van ons zich ook af en toe mentaal niet helemaal lekker voelt. Dat kan, net zoals bij een lichamelijke aandoening, van een onschuldige neerslachtige bui of een tikkeltje stress tot een ernstige depressie of een zware burn-out gaan.
In zo een situatie zouden we soms een “dokter van de geest” moeten raadplegen. Toch ervaren velen dit nog al te vaak als een te grote drempel die ze over moeten. We voelen ons in dat geval afwijkend, abnormaal. Dit terwijl we, net zoals we allemaal vroeg of laat in ons leven met fysieke kwaaltjes kampen, evengoed met psychische kwaaltjes geconfronteerd kunnen worden.
Een mentale aandoening is dus niet per definitie minder afwijkend dan een lichamelijke aandoening. Maar kan natuur hierin iets betekenen? Kan natuur ons – uiteraard als aanvulling op en niet ter vervanging van een goede zielenknijper, want bij echte mentale problemen moet je altijd professionele hulp zoeken – helpen om ons mentaal wat beter te voelen, ons mentaal veerkrachtiger te maken. Ik denk het wel, zeker in de preventieve zin van het woord. Als het om een curatieve behandeling gaat, pleit ik er echter voor om natuur eerder als een aanvullend middel te beschouwen en niet als een therapie op zichzelf. Met andere woorden aanvullend op of complementair aan de zorg van een dokter, psychiater, psycholoog of andere professionele gezondheidswerker. Wees voorzichtig met mensen die beloven dat enkel natuur je van al je kwalen zal afhelpen, zeker als je ernstig (mentaal) ziek bent.
Goed, om jullie te laten genieten van de helende kracht van natuur, hier een aantal lessen waarin je zal leren hoe natuur een (aanvullende) pleister kan zijn voor de ziel. Zeker indien je te maken krijgt met een spreekwoordelijke lichte “psychische verkoudheid”, voor zwaardere mentale kwalen zal je bij een gezondheidsprofessional om iets straffers moeten gaan.
De eerste les gaat over natuur en kwellende negatieve gedachten die dikwijls de kop opsteken als we ons mentaal kwetsbaar of wat zwakjes voelen. Benieuwd? Lees dan hier verder.
