Natuurtuin of klimaattuin

Dit moet je absoluut weten

Vandaag zijn de termen natuurtuin en klimaattuin niet meer weg te denken uit onze maatschappij en media. Onder een natuurtuin wordt een tuin, waar de natuur grotendeels zijn eigen weg kan inslaan en vrijheid geniet, verstaan. Bij een klimaattuin denken we onmiddellijk aan een tuin die goed is voor het klimaat of bestand is tegen klimaatverandering.

Een natuurtuin is, zoals je wellicht al doorhad, in tegenstelling tot een klimaattuin duidelijk minder onderhevig aan menselijke inbreng. Dit omdat de klimaattuin per definitie eigenlijk een tuin is die hogere menselijke doelen, zoals het voortbestaan van de mens als soort en de stabilisatie van ons klimaat, dient.

Laat ons even inzoomen op beide soorten tuinen en zo de belangrijkste karakteristieken in kaart brengen.

klimaattuin-natuurtuin-klimaat-natuur-tuin

De natuurtuin

Bij natuurtuinen is het niet de bedoeling te dwingend te zijn bij de vormgeving. Dat is omdat de groei en zelfs verspreiding van planten daar bij voorkeur een proces is dat als vanzelf, met andere woorden natuurlijk, verloopt. Respect voor de authenticiteit van natuur staat voorop. Er wordt in de natuurtuin daarom zo weinig mogelijk bewust gestuurd, beïnvloed of mathematisch rationeel ontworpen. Dat betekent niet dat er geen meerwaarde schuilt in het overnemen van verhoudingen die we in de natuur tegenkomen. Intuïtief vormgeven met bijvoorbeeld fractale vormen of -processen, rekening houden met bepaalde dimensies zoals de rij van Fibonacci… kan uiteraard wel. Je herkent in een natuurtuin wel alleszins liefst niet de hand van de strakke ongevoelige architect in ons. Het komt erop neer dat de ontwerper de tuin met zachte hand weet te sturen vanuit partnerschap of als deelnemer – lees onderdeel – van natuur. Dit levert alvast één heel groot voordeel op. Indien we samenwerken met soorten, en natuur daarbij respecteren, kan de aanwezige natuur moeiteloos en in vrijheid op eigen tempo uitgroeien tot iets dat veerkrachtig en uniek is. Dat betekent concreet dat een natuurtuin automatisch een woonplaats wordt voor tal van planten en dieren. Het geheel zal dan een oase van leven zijn die zo weinig mogelijk verstoord of geremd wordt eens ze veerkrachtig is.

Een tuin evolueert dus naar een natuurtuin daar waar we moedertje natuur voldoende haar gang laten gaan en ook alle kansen bieden. In natuurtuinen leveren alle soorten ecosysteemdiensten, ook de mens. Voor die dienstverlening worden we ruimschoots beloond. Denk maar aan de gezellige interactie met onze omgeving en de leuke bijkomstigheid dat samenwerken met planten ons uiteindelijk minder moeite en minder geld kost. Een voorbeeld daarvan? Wel, plantensoorten in een natuurtuin hoeven niet per definitie uit potjes te komen wanneer ze worden geplant. Ze mogen bijvoorbeeld opgroeien uit zaad. Belangrijk bij het aanplanten van vegetatie is dat het alleszins gebeurt met het nodige respect voor planten. Daarnaast dat we voldoende kansen en mogelijkheden garanderen voor alle soorten die op termijn in onze natuurtuin te verwachten zijn.

Kort samengevat, dit zijn de basiskenmerken; in een natuurtuin nemen fauna en flora steeds verder toe, voelen vele soorten zich thuis en krijgen ze de kansen om uit te groeien tot wat volgens het grotere plan is uitgezet. Dat doen ze samen met de mens. Bovendien, en dat is heel relevant, streven we in een natuurtuin niet gewoon naar natuur, maar naar gezonde natuur.

natuurtuin-natuur-tuinen-tuin-klimaat

De klimaattuin

Onder klimaattuinen verstaan we tuinen die gunstig zijn voor milieu en klimaat. Tuinen die de toekomstige te verwachten klimaatveranderingen, zoals een algemene opwarming en meer en langere droogteperiodes, kunnen weerstaan. Klimaattuinen kunnen ons beschermen tegen een aantal invloeden, de negatieve impact, van klimaatverandering. We kiezen bij klimaattuinen dus voor natuur in functie van een doel en dat doel is een beter klimaat. In de klimaattuin ligt de klemtoon dan wel minder op gezonde natuur, toch verliezen we bij het ontwerp van een klimaattuin niet uit het oog dat gezonde natuur stabieler is dan ongezonde. In functie van de weerbaarheid van soorten streven we trouwens best sowieso naar een stabiel en veerkrachtig ecosysteem.

Een voorbeeld. In een klimaattuin kiezen we voor klimaatbomen, klimaatstruiken en allerhande andere planten die belangrijke ecosysteemdiensten in functie van het klimaat vervullen. Wanneer we het over klimaatbomen hebben dan zijn dat bijvoorbeeld bomen die geselecteerd werden omwille van de gunstige eigenschappen die ze bezitten op het vlak van biodiversiteit, luchtzuivering, zouttolerantie of droogteresistentie. De planten hoeven dus bijvoorbeeld niet genetisch uniek te zijn. Het zijn de functies, zoals bomen die ons verkoeling en schaduw bieden in de zomer, die belangrijk zijn in de klimaattuin.    

Klimaattuinen zijn zeker niet apart noch vernieuwend? Wel verschilt de inrichting van een klimaattuin van deze van de meerderheid van tuinen uit de jaren tien van de eenentwintigste eeuw. Die tuinen waren vooral functioneel met weinig variatie op het vlak van materialen en soortenrijkdom. In de klimaattuin vervangen we zo veel mogelijk van de eerder gebruikte dode en gesloten materialen door natuurlijke materialen die waterdoorlatend, duurzaam, ecologisch en circulair zijn. Deze zijn in de eerste plaats gunstiger voor het milieu, de planten en de dieren en in tweede plaats dus ook gunstiger voor ons, mensen.

Dit streven naar een minder doodse en vervuilende tuin typeert de term klimaattuin. Vaak is het standpunt zelfs ecologisch. Ook de overheid participeert overigens in het klimaatvraagstuk. Waar in het verleden slechts een deel van de Vlaamse tuinen als klimaattuin waren ingericht stimuleert de overheid dit principe vandaag en hoopt ze dat er straks zo veel mogelijk mensen met een tuin meedoen. Op die manier kan een grote groep tuinbezitters helpen bij het tijdig behalen of benaderen van een aantal opgelegde Europese quota. De klimaattuin is op dat vlak een middel naar een drievoudige win. Een beter klimaat, een bestendigere groene omgeving en meer haalbare klimaatdoelen.

klimaattuin-natuurtuin-natuur-tuinen-klimaat

Dit zijn de valkuilen

Je begrijpt intussen dat het kiezen voor een natuurtuin niet hetzelfde betekent als het kiezen voor een klimaattuin. Een natuurtuin kan bijvoorbeeld wel bijdragen tot een beter klimaat, maar zal eerder gevoelig zijn voor extremen zoals klimaatverandering. Dit terwijl een klimaattuin niet per se een optimaal ecosysteem is voor zo veel mogelijk soorten, maar wel ingericht is om te weerstaan aan klimaatverandering.

Een natuurtuin is, wanneer het op beheer aankomt, een minder eenvoudige tuin. Niet omdat de tuin onderhoudsintensief is, maar omdat het niet gemakkelijk is natuur los te laten. Omgaan met een natuurtuin vereist een flinke portie kennis en liefde. De belangrijkste valkuil bij een natuurtuin is dat er uiteindelijk ongezonde natuur kan ontstaat wanneer die kennis en liefde ontbreekt. Dat kan bijvoorbeeld het resultaat zijn van het denken dat er ‘moet’ gewerkt worden in de tuin of het uitsluitend willen kiezen voor inheemse soorten. Wanneer de dan uiteindelijk niet aangepast blijken te zijn aan de omstandigheden ter plaatse, door de keuze of het verminken ervan, dan ontstaat er een probleem. Een daktuin is geen bos, een woninggevel is geen rots en beton is geen sedimentair gesteente, maar een grijze pap die wordt gegoten. Een stadstuin op een dak, tussen hoge warme stenen muren is gewoonweg niet te vergelijken met een plekje te midden van inlandse natuur. Veel insecten, vogels, mensen trouwens ook, hebben zich intussen wel gedeeltelijk aangepast aan verstedelijkt weefsel.

Misschien is het daarom net zo belangrijk de ontwikkeling van een aanplant met streekeigen of ‘natuurbewuste soorten’ te stimuleren? Denk daarbij aan de aanplant van ingeburgerde of neo-inheemse planten die een meerwaarde bieden voor de aanwezige ecosystemen en onderdeel kunnen zijn van een nieuw soort natuur. In een stad van steen en staal is het doel mogelijks eerder een aangepaste minder inheemse vegetatie die heel natuurlijk, dynamisch en complex, kan zijn? Logisch, want de huidige stad is nu niet onmiddellijk een natuurlijke inheemse omgeving. Want deze nieuwe biotoop, die nooit eerder bestond en waar de omstandigheden uniek van kunnen zijn, zal straks leven brengen in onze steden. Daar ontstaat dan een belangrijk nieuw type van gezonde natuur: wilde stadsnatuur.

Ook de klimaattuin kent verschillende valkuilen. Hij resulteert al vaker, en dat is jammer, in ongezonde natuur. Door de klemtoon te leggen op het klimaat kunnen we uit het oog verkiezen wat natuur juist is of zou kunnen zijn. We moeten durven erkennen dat dit een addertje onder het gras is. Bij het principe van de klimaattuin kiezen we voor plantensoorten en diersoorten die zorgen voor minder negatieve klimaateffecten op ons mensen, we zetten daarbij te weinig de bril van natuur op. Zo’n houding maakt de doorsnee klimaattuin doorgaans minder natuurlijk. Het gevaar dat we recht in een biodiversiteitsval trappen is dan reëel. In functie van het klimaat zou je bijvoorbeeld zonnepanelen of een groendak, losse pannen (waaronder vogels kunnen huizen) of een goed geïsoleerd dak (waar geen vogel meer bij kan) kunnen kiezen. Bij de inrichting van een klimaattuin, waarbij gekozen wordt voor de kant van de natuur, is het vanuit het standpunt van gezonde natuur daarom van wezenlijk belang biodiversiteit voorrang te geven op klimaat. Technologische rommel, die niet strikt noodzakelijk is, weer je best uit een natuurvriendelijke klimaattuin; wees je bewust van de kracht van je persoonlijke impact op het klimaat door het veranderen van je consumptiegedrag.

De succesformule voor een natuurvriendelijke klimaattuin.

Het klimaatnut (KLn) van een tuin is afhankelijk van de mate waarin de tuin geschikt is als klimaattuin (KLt) en deze tuin vrij is van klimaatjunk (KLj) gedeeld door de impact van de aanwezige klimaatmens(en) (KLn(x)) verminderd met hun individuele klimaatconsumptie (KLc(x)) in, maar ook zeker buiten deze tuin (KLc=KLct+KLc(n)).

KLn = [KLt – KLj]:[KLm(x)-KLc(x)]

Onder de loep – visie

We krijgen, omwille van onze expertise en activiteiten, regelmatig vragen naar wat de mogelijkheden zijn om het tij te keren.

Bij Natuur & Mens bieden we graag een duidelijk antwoord op deze vragen. Wij zetten in de eerste plaats volop in op gezonde natuur. Zowel een natuurtuin als een klimaattuin kan, dus wij willen niet voor minder gaan, echte volwaardige gezonde natuur zijn. We kiezen overigens, wanneer het over tuinen gaat, in tweede instantie voor natuur die ook mensen gezond maakt. Tuinen zijn immers plekken waar het verschil kan worden gemaakt in de manier hoe we met natuur omgaan. Door die manier waarop eenieder van ons met tuinen omgaat om te gooien en samen bewust te kiezen voor gezondere natuur werken we mee aan een beter milieu, een minder veranderlijk klimaat en een bewustere mens die opnieuw meer verbonden kan zijn met zijn natuurlijke omgeving en daaruit fysieke, mentale en sociale voordelen put.

Onze eerste doelstelling, tuinconcepten te laten beantwoorden aan de criteria rond gezonde natuur en natuur die de mens gezond maakt, speelt hierop in. Pas wanneer die stap gezet is zijn we enigszins tevreden. De door Natuur & Mens ontworpen natuurtuinen of klimaattuinen voldoen aan strenge eisen. Wij kijken en luisteren eerst met een open geest naar wat natuur ons voorspiegelt en influistert en proberen daar dan naar te handelen. Met verschillende experten, want samen staan we sterker, geven we zo vorm aan ieder individueel tuinproject zonder het grotere geheel, het klimaat, het milieu, de natuurlijke omgeving, uit het oog te verliezen. Wij denken daarbij als natuur en niet als de doorsnee tuinman uit de twintigste eeuw. Dit om erover te blijven waken dat onze oplossingen niet slechts een lapmiddel of ondoordachte toepassing zijn.

We moeten daarbij consequent zijn. Natuur & Mens kiest onomwonden voor een meer rooskleurige toekomst waarin onze relatie met natuur geheel anders is dan vandaag. Met de door ons uitgedachte tuinen willen we niet alleen een tegengewicht bieden, daar waar mensen op een licht agressieve manier blijven omgaan met natuur, we willen het ook leuk maken voor hen die met natuur willen samenwerken. Wie natuur respecteert en koestert zal automatisch meer intens gaan samenleven met diezelfde natuur. Dat biedt zoveel voordelen. Eigenlijk is het ook de eenvoudigste en snelste weg naar een betere toekomst.

Momenteel werken we aan een checklist gezonde natuur, opgesteld om te helpen bij het omgaan met natuur in onze omgeving. De checklist natuur en de gezondheid van de mens, een tweede checklist waaraan gesleuteld wordt, zal het dan weer gemakkelijker maken om een omgeving naar een voor de mens gezonde natuurlijke omgeving om te toveren. Tuinen die de criteria uit onze checklists moeiteloos doorstaan zullen bovendien ons Natuur & Mens label dragen. Een ding is zeker, maar al te graag willen we de barometer opnieuw laten doorslaan richting natuur.

Het lezen meer dan waard

We leggen graag de link

Natuur & Mens schreef hierover