2021 is het jaar van de groene revolutie, het jaar waarin duidelijk wordt welke belangrijke rol natuur in het leven van elk individu speelt of kan spelen.
Dit vertaalt zich in de tuintrends van 2021
TUINEN ALS NATUUR of NATURE ALIKE GARDENS
stadsrimboe of city jungle
Na de urban jungle komt de stadsrimboe of city jungle. Dezelfde groene jas in een ander lichaam.
Puur stad – puur natuur. Predadaptieve soorten doen het hier op hun best. Met dank aan planten zoals: inlands en exotisch mos, muur- en andere varens, bloeiende en wintervaste vaste planten, bessen en vruchten dragende struiken en boomsoorten die een translucent samengesteld of geveerd blad hebben.
Onder de soorten in dit concept vinden we vele pioniers. Verder ook bomen zoals Robinia, Gleditsia, Gymnocladus of inheemsen zoals bijvoorbeeld Quercus robur, Carpinus betulus, Acer campestre en Sorbus aucuparia. Exoten naast neo-inheemsen en inheemsen. Blijvers zijn bijvoorbeeld Platanus x hispanica, Quercus frainetto, Quercus suber en Quercus ilex.
Denk verder aan buurtdieren zoals de vleermuis, de slechtvalk, de steenmarter, sporadisch een boommarter, de vos, maar ook insecten zoals solitaire bijen, mieren, allerhande kevers, vlinders enz.
De stadsrimboe of city jungle is een oase van leven op alle niveau’s. Van rhizoom- tot boomlaag. Van de bladluis tot de mens.
In de stadsrimboe of city jungle mag het leven, de natuur, weelderig woekeren. Vrijheid aan natuur! In deze stadstuin vinden ‘alle’ stadsbewoners hun wilde zelf terug.
klimaat-eiland-spot of climate isle space
Nee, geen hitte-eiland, maar een klimaat-eiland-spot.
Weinig tot geen steden hebben voldoende hitte-eilanden. Zelfs op den buiten in de (goe)gemeente is het problematisch. Vandaar dat de individuele strijd tegen klimaatverandering op tuinniveau bewonderenswaardig is. Een tuin met de naam ‘klimaat-eiland-spot’ drijft als het ware in een zee van beton en staal. Daar doorstaat de tuin moeiteloos het inbeuken van zware urbane of stadsgolven. Lees stadsgolven als metafoor voor geluiden van mechanische oorsprong, stinkende benzine- en dieselgassen, walmen van opwarmende zwarte daken, geurtjes van dampkappen… Ja, ook dat is op en top stad. Gelukkig toont de klimaat-eiland-spot of climate isle space zich dag na dag opnieuw veerkrachtig.
Een klimaat-eiland-spot is willens nillens grotendeels opgebouwd uit robuuste plantensoorten. We zijn er ondertussen immers uit dat een vijandige omgeving, zoals een urbane setting, vraagt om afdoende maatregelen en sterke natuur. Dat betekent gebruik maken van zogenaamde grenssoorten. Dit zijn vaak planten die kunnen groeien op plekken die onherbergzaam zijn, zoals de hoge boomgrens boven in de bergen of de lage boomgrens ter hoogte van woestijnen en de zee.
Niet enkel bomen, ook meerstammige heesters, bloemen, rotsplanten en klimplanten zijn alomtegenwoordig in dit concept. Uiteraard blijven inheemsen een belangrijk onderdeel van een klimaat-eiland-spot of climate isle space. Want naast het gebruik van robuuste plantensoorten is een uitgebreid symbiotisch netwerk, van zowel plantaardige als dierlijke organismen, de tweede verdedigingslinie ter garantie van dit urbaan paradijs. Enkel zo kan natuur hier weerstand bieden aan een vijandige geconstrueerde buitenwereld.
De ‘klimaat-eiland-spot’ of ‘climate isle space’ tuin is boven alles een tuin die rijk is aan biodiversiteit en symbiotische processen. Biodversiteit, een doordacht gebruik van planten in functie van het klimaat, en een minimaal gebruik van verharding maken van deze tuin een levend en dynamisch systeem. De mens-tuin verhouding beantwoordt volledig aan de huidige waarden en normen. Hier kan je genieten. Genieten met de G van ‘groen’ en met de G van een ‘gerust’ en ‘gezond’ hart dat klopt op het ritme van de natuurlijke omgeving.
mens-inclusief (bio)divers of human inclusive diversity
Van biodiversiteit naar mens inclusieve (bio)diversiteit. De mens, niet als meester van de natuur, maar als soort tussen de andere soorten van de tuin. De ‘mens-inclusief (bio)divers’ of ‘human inclusive diversity’ tuin is dan ook een combinatie van een ‘stadsrimboe/city jungle’ en een ‘klimaat-eiland-spot/climate isle space’. Niet zomaar een combinatie, maar een mix die stoelt op het principe van overgave aan natuur. Deze tuin staat voor natuur inclusief de mens en is er eentje van (bio)diversiteit en inclusie.
Om dat beter te duiden kan je je Sneeuwwitje voor de geest halen. Ja, uit de gelijknamige tekenfilm van Disney. Sneeuwitje praat met de dieren om haar heen. Ze omarmt het leven en ziet en erkent hoe mooi het is. Zij verhoudt zich één op één tot natuur.
In de ‘mens-inclusief (bio)divers’ tuin betekent de concrete aanpassing, jezelf toe te laten onderdeel te zijn van natuur en je omgeving hiervoor in te richten, dat het mogelijk wordt opnieuw gemakkelijker verbinding te maken met de levende omgeving om je heen. Waar de planten meer ruimte vragen geeft de mens plaats op, waar de dieren verschijnen tracht de mens hen niet te storen of gaat hij net in interactie met ze. Heeft een van beide echter hulp nodig dan verschijnt diezelfde mens op het toneel als hoeder, als vriend van de natuur, begeleider en helper. Dit is een tuin voor tuinliefhebbers met een missie: het vergroten van de biodiversiteit (zichzelf inclusief) en het gelijkwaardig behandelen van alle organismen in functie van het grotere geheel. Het redden en ondersteunen van bestaande (lees zo veel mogelijk) soorten en het bieden van kansen aan de ontwikkeling van nieuw leven staat daarbij centraal.
En tegelijk, tegelijk is het mogelijk zelf te genieten van al dat moois. Niet los van de rest, maar als participant in een bijzondere wereld die zichzelf vorm geeft.
ecosysteem-bos of functional woodland
Dat de stadstuin ook bos kan zijn zoveel is zeker. Dat het echter niet gemakkelijk is om wild bos met de stad te verzoenen mag daarbij geen hinderpaal blijken. Een ‘ecosysteem-bos’ of ‘functional woodland’ laten floreren in een urbane omgeving is geen evidentie. De ruimte is daarvoor veelal te klein. Tenzij het gaat over een grotere plek, of een samenwerking tussen verschillende buren om een grotere omgeving die tot een soort bos kan uitgroeien te vrijwaren. Aan de grenzen van een ecosysteem-bos of functional woodland vinden we struikgewas, struweel. Centraal zien we eerder bosplanten uit de boom en struiklaag met een grote variatie aan inheemse soorten.
Bij een ecosysteem-bos is het belangrijk te denken in niveau’s. Ecosysteem-bos of functional woodland is gelaagd en bestaat uit verschillende successies. Een terras of een pad bestaat er niet als gesloten verharding maar is eerder bijvoorbeeld een bovengronds vlonderpad of een houten terrasplateau, zwevend tussen bomen. Dit om verstoring van organismen – zoals planten en dieren – achter, voor, naast, boven en zelfs onder constructies of bij belasting te voorkomen. Is de ecosysteem-bostuin volledig bos? Nee, hier en daar mag er gerust een open plekje zijn, ecologisch ingericht is als grasland. Daar kunnen diverse soorten even opwarmen, waar de zon tussen de bomen priemt. Ook die plaatsen zijn groen en dus niet verhard, niet betegeld. Infiltratie moet kunnen, zoveel is duidelijk.
Respect voor de natuur staat in deze ecosysteem-bostuin tot gemeenschappelijk ecosysteem-bospark centraal. De bewoner of bezitter van een stukje ‘ecosysteem bos’ of ‘functional woodland’ is een bewuste bosliefhebber met een blauwgroene ziel. En is hij dat nog niet volledig, wel dan wordt hij het zeker op deze haast magische dynamische plek waar de bomen wel lijken te spreken en de zwerm van andere organismen zachtjes een liedje zingt.
TUINTRENDS 2021; NATURE ALIKE GARDENS: city jungle, climate isle space, human inclusive diversity, functional woodland
Door tuin- en landschapsarchitect Pepijn Verheyen