Er rommelt heel wat in onze maatschappij. Zeker op het vlak van natuur en gezondheid. Bewijs dat natuur, door middel van een waardevol natuurcontact, een positieve invloed kan hebben op onze gezondheid groeit met de dag. De gezondheidszorg van de toekomst zal daar wijselijk volop op inzetten.
Er is een wens. De wens dat jij en al wie jij liefhebt in 2025 contact kan maken met natuur. Een warm en waardevol, maar ook menselijk, natuurcontact. In een mooie natuurlijke omgeving, vrij van vervuiling, verstoring en verval. Zoek die natuur op die je mooi vindt, die voor jou veilig is en waarbij jij je thuis en geborgen voelt. Want dat is doorgaans de natuur die goed is voor je gezondheid, de natuur die bruist, die je beroert en doet leven. Natuur waarmee jij in 2025 een fijn contact kan leggen. Veel succes!
Je kan er niet buiten; in het huidige eco-sociale denkkader wordt biodiversiteit al dan niet terecht – hierover is er discussie – als indicator voor kwalitatieve inheemse natuur naar voor geschoven. Met biodiversiteit doelt men dan op soorten- en genendiversiteit, de verscheidenheid aan levende soorten zoals planten, dieren, microben, schimmels… die in een omgeving samen een ecosysteem of ecotoop vormen en versterken.
Sommigen organisaties hangen een sluitend positief verhaal op wanneer het gaat om de benadering van biodiversiteit als factor voor een belangrijke rol binnen plattelandsnatuur, stads- of zorgnatuur. Anderen zijn eerder kritisch en onderbouwen hun beschouwing met argumenten. Er wordt gewezen op een tweedeling tussen zij die een humane invalshoek hanteren en diegenen die vertrekken vanuit moraliteit. Dat biodiversiteit zijn waarde heeft en dat het ONE-HEALTH-perspectief daartoe oproept daarover is iedereen het eens. Het venijn zit hem in het staartje. Is biodiversiteit bijvoorbeeld een goede graadmeter of mogen we twijfelen over dit narratief?
Fountain geyser, 1964, Yellowstone National Park, R.G. Johnsson, U.S. National Park Service, bron Wikimedia
Wanneer we ons mentaal wat “ziekjes” voelen hebben we niet alleen soms last van spreekwoordelijke duiveltjes in ons hoofd die ons constant negatieve, kwellende of zichzelf verwijtende gedachten influisteren (zie les één), we sluiten ons ook vaak af voor de buitenwereld en samen hiermee voor haar schoonheid.
In plaats van onze aandacht te richten op de mooie dingen rondom ons, zoals een adembenemende zonsopkomst of -ondergang, heerlijk geurende bloemen in de tuin, het zachte ruisen van de wind door de bomen, het gekwetter van vogels of het spel van licht en schaduw in de boomkruinen, zijn we te veel gefocust op onszelf.
Op een moment dat we ons mentaal wat ‘down’ voelen focussen we ons dus heel dikwijls op wat er zich in ons hoofd afspeelt en niet op de mooie dingen die er gaande zijn in de wereld buiten ons eigen ik. Nochtans waren de meesten onder ons ooit meesters in het observeren van de buitenwereld en dat ‘ooit’ speelde zich naar alle waarschijnlijkheid af gedurende jouw kindertijd. Als kleine ukkepuk waren wij net als Alice in Wonderland steeds opnieuw met verstomming geslagen door de dingen die zich afspeelden in onze eigen kleine buitenwereld. Ik zag het niet zo verschrikkelijk lang geleden nog bij mijn eigen dochters; een rups die de baan oversteekt, een vogelnestje, een kikker… alle deze kleine wondertjes werden door hen onthaalt met een Wow, Ooh… Ze werden met de grootste aandacht en precisie tot in detail bestudeerd, uitgetekend… Het contrast met de meeste volwassenen kan niet groot genoeg zijn, ze lopen aan dergelijke dingen meestal gewoon voorbij. Ze letten er niet meer op, ze zijn te druk bezig in hun hoofd. Ze zien zonder te zien.
Benieuwd naar wat ik hierover nog te vertellen heb, naar de link met gesprekstherapie in een kabinet, met piekeren over gisteren en morgen, met stress en eenzaamheid en met de oude monniken? Lees dan hier verder.
Coral gardens underwater landscape scenic. Jim E. Maragos, U.S. Fish and Wildlife Service, 2013 Wikimedia
Er is een boom in de bovenleiding gevallen, mijn trein moet een omweg maken. Vanuit het raam zie ik allemaal volkstuintjes. Ze liggen op een klein driehoekje grond, geklemd tussen een drukke ringweg en het spoor. Ik ontwaar ergens een oud toestel om onkruid te sproeien, een kapotte grasmaaier. Verder veel plastiek, scheef hangende koterij en andere bouwsels uit beton- en (asbest) golfplaten. De aanblik van deze ‘westerse sloppenwijk’ stemt me droevig. Een volkstuin kan zoiets moois zijn met zulke positieve effecten op ons welzijn. Maar dit!? Het doet me meteen denken aan een boek dat ik enkele weken daarvoor heb gelezen. Een boek over…? Jawel – weeral zal je zeggen, maar het onderwerp boeit me uitermate – het microbioom. Opnieuw ben ik omvergeblazen door de impact die de wonderlijke wereld van micro-organismen op ons uitoefent. Ons microbioom bepaalt naar alle waarschijnlijkheid een groot stuk van onze mentaal, fysiek en sociaal functioneren. Onze micro-organismen zijn daarom zo verschrikkelijk kostbaar!
En wat heeft dit te maken met die volkstuinen van daarnet hoor ik je denken? Wel, externe invloeden zoals vervuiling in de vorm fijnstof, pesticiden, herbiciden, microplastics… kan de wonderlijke maar o zo fragiele wereld van micro-organismen in en buiten onszelf aantasten. Of anders gezegd; het exposoom bepaalt mee het microbioom en de gezondheid ervan.
Als we spreken over een verlies aan biodiversiteit denken we meestal aan een verlies van planten en dierensoorten, maar evengoed micro-organismen lijden onder de milieuverontreiniging en klimaatverandering en ook hun biodiversiteit gaat achteruit met alle gevolgen voor onze gezondheid.
We moeten minder vervuilen en de opwarming tegengaan, niet alleen voor het milieu rondom ons, maar evengoed voor het milieu in onszelf. Neem nu micro-plastics; die gaan niet alleen de oceanen en de levende wezens in de oceanen aantasten, als wij ze binnenkrijgen via ons drinkwater en onze voeding gaan ze evengoed ons aantasten in de zin dat ze onze hormonen verstoren en ons microbioom beïnvloeden. Hetzelfde geldt voor luchtvervuiling, pesticiden en herbiciden.
Als je het boek ‘Het microbioom als medicijn‘ van Kinross leest, begrijp je dit alles nog beter en besef je ook de impact van zijn uitspraak dat als wij de koraalriffen in de zee vernietigen door vervuiling en opwarming, wij ook de koraalriffen in onze darmen, zijnde ons microbioom, vernietigen.
Het is verschrikkelijk om te denken dat onze kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen misschien nooit meer naar de pracht en praal van de onderwaterwereld van de koraalriffen zouden kunnen kijken, maar nog verschrikkelijker is misschien het idee dat de koraalriffen in hun darmen stilaan verdwijnen en alsmaar minder ‘kleurrijk’ en dus schraler worden aan soorten. Hierdoor lopen ze waarschijnlijk meer risico op fysieke aandoeningen zoals obesitas en misschien zelfs op psychische aandoeningen zoals autisme (al blijft het daar de vraag wat er eerst was de spreekwoordelijke kip of het ei).
Kwellende gedachten? “Duiveltjes” in je hoofd? De Duivel, Herman de Recluse, Codex Gigas, Benedictijnen klooster Podlazice, vroege 13de eeuw, bron Wikimedia Commons
Op dit eigenste moment heb ik een beetje keelpijn. Niets abnormaals. We beseffen allemaal dat ieder van ons weleens ziek wordt, toch zeker lichamelijk; een griepje, een verkoudheid of soms iets ernstiger zoals astma of een andere auto-immuunziekte. Dit vinden we meer dan logisch.
Wat we – gek genoeg – minder voor de hand liggend vinden, is dat ieder van ons zich ook af en toe mentaal niet helemaal lekker voelt. Dat kan, net zoals bij een lichamelijke aandoening, van een onschuldige neerslachtige bui of een tikkeltje stress tot een ernstige depressie of een zware burn-out gaan.
In zo een situatie zouden we soms een “dokter van de geest” moeten raadplegen. Toch ervaren velen dit nog al te vaak als een te grote drempel die ze over moeten. We voelen ons in dat geval afwijkend, abnormaal. Dit terwijl we, net zoals we allemaal vroeg of laat in ons leven met fysieke kwaaltjes kampen, evengoed met psychische kwaaltjes geconfronteerd kunnen worden.
Een mentale aandoening is dus niet per definitie minder afwijkend dan een lichamelijke aandoening. Maar kan natuur hierin iets betekenen? Kan natuur ons – uiteraard als aanvulling op en niet ter vervanging van een goede zielenknijper, want bij echte mentale problemen moet je altijd professionele hulp zoeken – helpen om ons mentaal wat beter te voelen, ons mentaal veerkrachtiger te maken. Ik denk het wel, zeker in de preventieve zin van het woord. Als het om een curatieve behandeling gaat, pleit ik er echter voor om natuur eerder als een aanvullend middel te beschouwen en niet als een therapie op zichzelf. Met andere woorden aanvullend op of complementair aan de zorg van een dokter, psychiater, psycholoog of andere professionele gezondheidswerker. Wees voorzichtig met mensen die beloven dat enkel natuur je van al je kwalen zal afhelpen, zeker als je ernstig (mentaal) ziek bent.
Goed, om jullie te laten genieten van de helende kracht van natuur, hier een aantal lessen waarin je zal leren hoe natuur een (aanvullende) pleister kan zijn voor de ziel. Zeker indien je te maken krijgt met een spreekwoordelijke lichte “psychische verkoudheid”, voor zwaardere mentale kwalen zal je bij een gezondheidsprofessional om iets straffers moeten gaan.
De eerste les gaat over natuur en kwellende negatieve gedachten die dikwijls de kop opsteken als we ons mentaal kwetsbaar of wat zwakjes voelen. Benieuwd? Lees dan hier verder.
Bij deze een oproep. Voor het uittesten van het nieuwe gestandaardiseerde programma Nature Contact Training (Natuurcontacttraining) worden er momenteel nog kandidaten gezocht.
Met deze kandidaten zal gedurende 12 sessies van 2u tot 3u, gespreid over een periode van 1 jaar, Nature Contact Training worden beoefend. Het doel daarbij is een zo goed mogelijk contact leren maken met natuur in de zin van het versterken van het contact met jezelf, met de ander en met de levende omgeving zoals planten, dieren, bomen… Voordelen die daarbij worden verwacht zijn: een verbetering van fysieke, mentale en sociale capaciteiten. Meer veerkracht, minder stress, meer zelfvertrouwen, een gezondere leefwijze die tal van positieve effecten geeft om krachtiger en meer bewust in het dagelijkse leven te staan.
Gezien het gaat om een proefversie – waar een reeds uitgewerkte training wordt geëvalueerd en eventueel bijgewerkt – zijn er geen deelnamekosten verbonden aan deze sessies van Nature Contact Training.
Kom jij hiervoor in aanmerking? Dat kan, aangezien er nog verschillende profielen worden gezocht. Enige vereiste om je als kandidaat op te geven is dat je tussen 18 en 90 jaar oud en niet ziek bent (tenzij je behandelende arts na overleg zijn goedkeuring geeft).
Goesting gekregen? Wacht dan niet te lang met je inschrijving. De plaatsen zijn beperkt!
Het thema ‘Groen en Gezondheid’ wint aan populariteit, maar sluit deze groene golf wel aan bij de behoeften van de zorg- en sociale sector. Terwijl de aandacht steeds meer verschuift naar wilde en spontane natuur, blijft een essentiële vraag vaak onbeantwoord: welke natuur(activiteiten) kunnen bijdragen aan het welzijn van personen met een zorgnood?
Tijdens deze inspirerende studiedag onderzoeken we welke vorm van natuur daadwerkelijk waardevol is voor de zorgsector. Experts uit de humane wetenschappen delen hun inzichten over de kracht van natuurbeleving (‘being’) en betekenisvolle groene activiteiten (‘doing’).
Een praktijkvoorbeeld toont hoe interactie met de natuur kwetsbare doelgroepen kan versterken. Zorgen voor planten doet ons groeien als persoon. Het is een wederkerige relatie: wij werken in de tuin maar terzelfdertijd werkt de tuin aan ons.
Bron Terra-Therapeutica
PROGRAMMA
10.30u: Ontvangst
11.00u: Drie invalshoeken over de betekenis van de natuur binnen de zorgsector:
Natuur binnen de zorg: een kritische reflectie
De ethicus, Herman Vereycken + voorstelling boek: Een kleine filosofie van tuinieren & tuintherapie. De kunst van het rechtvaardig tuinieren. Politeia. 2024.
Natuur binnen de zorg: op het snijvlak van ‘being’ en ‘doing’
De ergotherapeut, Johan Lemmens
Is contact maken met natuur een basisbehoefte? Zijn er ingrediënten van een helende omgeving voor de zorg?
Master in de psychologie, Sara Adriaensen + voorstelling boek: Over natuur & gezondheid. Nature Contact Disorder & de principes van Nature Contact Training. Eigen beheer. 2024.
12.30u: Lunch (soep, hoofdschotel, dessert en frisdrank) vergeet niet dat de PXL-catering winnaar is van meerdere Gault&Millau Awards 🙂
Zeven functies van natuur naar analogie met zeven functies van kunst.
The Great Wave off Kanagawa, Tsunami, K. Hokusai, circa 1830, Metropolitan Museum of Art, bron wikipedia
Mijn interesse voor de impact van onze omgeving op ons welzijn of voor de omgevingspsychologie werd jaren geleden extra aangewakkerd door een boek dat ik cadeau kreeg van mijn zusje Liesbet. Het gaat om De architectuur van het geluk van Alain de Botton.
Toen Liesbet twee jaar terug overleed en ik haar appartement opruimde, ontdekte ik in haar kast, jawel, nog een exemplaar van De architectuur van het geluk.
Mijn zusje had dyslexie. Lezen en schrijven ging als kind erg moeizaam. Door haar opleiding drama aan het conservatorium moest ze echter veel theaterteksten bekijken. Zo leerde ze zichzelf beter en beter met woorden en letters om te gaan. Toch moet het haar tot op het einde enorm veel energie gekost hebben om een boek, helemaal van A tot Z, te doorploegen. Niet verwonderlijk dat het aantal leesboeken in haar appartement eerder karig was.
Het feit dat ze zowel voor mij als voor zichzelf een exemplaar van de Botton’s De architectuur van het geluk had aangeschaft, betekende waarschijnlijk dat dit werk een diepe indruk had achtergelaten.
Tijd om mij in nog andere schrijfsels van de Botton te verdiepen. En ik zocht en vond, waarschijnlijk niet geheel ontoevallig, Kunst als therapie. Niet geheel ontoevallig zeg je? Jawel, voor mijn zusje waren zowel natuur als kunst namelijk helend gebleken. Daardoor bezitten beide begrippen voor mij, nu nog meer dan tevoren, een magische kracht.
Dit verhaal gaat over zeven functies die kunst en natuur voor ons als mens kunnen vervullen. Zeven functies die ik ontleend heb aan de ideeën die filosofen Alain de Botton en John Armstrong beschrijven in hun boek Kunst als therapie.
Hun boek begint met de volgende eyeopener:
“Kunst kan een stuk gereedschap zijn. Een gereedschap is een verlengstuk van het lichaam waarmee je een wens in vervulling kunt doen gaan. We hebben het nodig vanwege onze fysieke beperkingen. Een mes heb je nodig omdat je zelf niet kunt snijden. Een fles heb je nodig omdat je zelf geen water kunt vasthouden. Om het doel van kunst te ontdekken, moeten we vragen welke dingen onze geest en emotie nodig hebben om beter te kunnen functioneren. Bij welke psychologische beperkingen kan kunst van pas komen? We hebben zeven beperkingen benoemd, en daardoor zeven functies van kunst.“
Met andere woorden gereedschap zoals een fles, een mes, een zaag of een bijl hebben we nodig vanwege onze fysieke beperkingen. Gereedschap zoals kunst en natuur hebben we eerder nodig of kunnen we eerder gebruiken in het licht van onze psychische beperkingen. Psychische tekortkomingen waarvan de Botton en Armstrong er zeven beschrijven om zo uit te komen bij zeven functies van kunst. Naar analogie hiermee spreek ik van zeven functies van natuur.
Benieuwd naar wat natuur en kunst kunnen bijdragen aan het herinneren van wat er echt toe doet, het bieden van hoop, het beter leren omgaan met pijn en verdriet, het terug in balans of evenwicht brengen van onze geest, het kweken van een beter zelfinzicht, het leveren van een bijdrage aan onze persoonlijke ontwikkeling en het leren waarderen van de dagdagelijkse dingen rondom ons heen? Lees dan hier verder.
Bij themateam Natuur & Gezondheid, dat is de werkgroep van één van de vier thema’s binnen de Green Deal Duurzame Zorg, wordt druk gewerkt aan een oplossing voor de vraag naar de inrichting van échte kwalitatieve therapeutische zones in de zorg.
Ook vanuit Natuur & Mens bieden we daarbij onze expertise aan. We nemen onder andere deel aan de werkgroepen/communities of practice (CoP’s) die de naam Therapeutische tuinen & tuintherapie en Biodiversiteit & gezondheid hebben gekregen. De naam van deze CoP’s wijst telkens op de algemene sterkte, het onderwerp dat aan bod komt. De deelnemende organisaties delen er kennis rond ontwerp en inrichting van zorgtuinen op vlak van therapeutische toepassingen of biodiversiteit. Denk daarbij aan antwoorden voor zorg- en therapietuinen voor specifieke doelgroepen, het meer biodivers maken van de helende omgeving of het uitzoeken hoe verenigbaar bepaalde vormen van biodiversiteit zijn met bepaalde therapeutische zorgeisen.
Tegenwoordig is er heel wat te doen over de impact van het microbioom op de gezondheid. Vooral een divers microbioom of een microbioom dat rijk is aan voldoende verschillende soorten micro-organismen zou gunstig zijn voor de gezondheid. Maar hoe kan je jouw microbioom verrijken? Ik las in deze context dat zowel contact met een biodiverse groene omgeving als lichaamsbeweging het (darm)microbioom eventueel zou kunnen diversifiëren. En zo werd in mijn geest de idee van Microbiome-Inspired Green Exercise of kortweg MIGE geboren. Dit mondde op haar beurt uit in een aantal specifieke natuurgerelateerde bewegingsoefeningen die we ook toepassen binnen Nature Contact Training.
Maar wat is een MIGE, welke tips zijn er om aan MIGE te doen en waarom zouden er meer foerageervriendelijke groene ruimtes in de stad moeten zijn? Vind het antwoord op deze en meer vragen via deze link.
