ZORGNATUUR

De vraag naar ZORGNATUUR

Nog steeds is er vanuit de zorg: instellingen zoals ziekenhuizen, woonzorgcentra (WZC’s), psychiatrische instellingen, revalidatiecentra, dokterspraktijken… een groeiende en prangende vraag naar zorgnatuur.

Op die nood komt er niet altijd een gepast antwoord. Hoe komt dat en wat kunnen we onder een passend antwoord verstaan?

SPECIALISTENWERK

Komt het op zorgnatuur aan dan kan de omgevingsaanleg, volgens themateam Natuur & Gezondheid van Green Deal Duurzame Zorg, veelal stukken beter uitgewerkt worden dan wat vandaag gangbaar is. Het minder kwalitatief resultaat, wat is daar de oorzaak van? Wel, het begint bij een gebrek aan kundigheid, onwetendheid of een verkeerd verwachtingspatroon. Met andere woorden, de noden worden verkeerd ingeschat door incompetentie of het onvoldoende kunnen inschatten van wat de doelgroep nodig heeft. Het peilen naar de exacte noden is dan ook niet evident. Een therapeutische tuin voor mentale problemen is iets geheel anders dan een tuin voor blinden- en slechtzienden of de groene inkomzone van een zorginstelling. Hoe en welke natuur wordt ingezet, dat bepaalt de uitkomst.

natuur en gezondheid

Om te beginnen is er binnen ‘zorgnatuur’ al een verschil tussen de finaliteiten van natuur in therapeutische tuinen, de algemene helende omgeving en wat we bij gebrek aan een betere benaming ‘supplementaire natuur’ zullen noemen. De therapeutische tuin is afgestemd op een bepaalde kwetsbaarheid, de helende omgeving op een publiek dat binnen de zorg voor een groter dan gemiddeld deel bestaat uit mensen die behoren tot de groep ‘mensen met een beperkte mobiliteit’ zoals rolstoelgebruikers, mensen met wandelstok of rollator, blinden- en slechtzienden, slechthorenden, ouders met een buggy, dementerenden, mensen met een mentale kwetsbaarheid. Zowel de therapeutische tuin als de helende omgeving zijn expliciet op zorg, menselijke gezondheid en kwetsbaarheid afgestemde omgevingen. Dit terwijl ‘supplementaire natuur’ als belangrijkste doel het afremmen van klimaatverandering, algemene gezondheid van levende wezens zoals dieren en planten, het leveren van ecosysteemdiensten, het in stand houden van de biodiversiteit… heeft, en surplus – tenzij er een conflict is met een persoonlijke kwetsbaarheid – kan bijdragen aan de gezondheid van het individu.

De kwaliteit van je resultaat zal in sterke mate worden bepaald door het voldoende afstemmen op de noden of kwetsbaarheden van je doelgroep en dat is specialistenwerk.

Komt het bij het creëren van zorgnatuur op therapeutische tuinen aan – en daarmee wordt dan de typisch aan een bepaalde kwetsbaarheid aangepaste omgeving bedoeld – dan zijn er heel wat hierop toegespitste organisaties die hulp kunnen bieden. De kwaliteit van je resultaat zal in sterke mate worden bepaald door het voldoende afstemmen op de noden of kwetsbaarheden van je doelgroep en dat is specialistenwerk. Ik verwijs naar Terra Therapeutica, HoGent met project Biodivers Zorgroen, Vibe, BOS+ en Velt. Dit zijn allen deelnemers aan de Green Deal Duurzame Zorg uit themateam Natuur & Gezondheid. Eén voor één hebben deze organisaties, net zoals Natuur & Mens, typerende kennis rond zorgnatuur opgebouwd; knowhow die kan bijdragen tot het formuleren van een of meerdere expliciete antwoorden op een helende met natuur ingerichte afgebakende omgeving specifiek voor kwetsbare mensen.

Gezien het soms gaat om de meest kwetsbaren uit onze maatschappij, patiënten die kampen met een ziektebeeld, wijst het themateam op de noodzaak om de juiste organisatie(s) te betrekken. Wie stelt zich beschikbaar, wie beheerst de materie, wie kan zich ten volle smijten in functie van de onderliggende problematiek en wie heeft voldoende kennis rond een inrichting voor de specifieke beoogde doelgroep? Elke doelgroep is immers anders. Gaat het om mensen met psychische klachten, revalidanten, kankerpatiënten, dementen…? Voor bepaalde therapeutische tuinen of de helende omgeving van een zorginstelling is, zoals je zal begrijpen, een inter- of multidisciplinaire aanpak vereist; meerdere organisaties die samenwerken om zo het niveau van het resultaat te bewaken.

Voor de inrichting van zorgnatuur wordt tot nu toe vaak beroep gedaan op natuurorganisaties die weten wat inheemse natuur hoort te zijn. Als hoofdactiviteit gaan ze zich echter vooral bezighouden met ‘supplementaire natuur’ of natuur die niet of weinig beperkt wordt door een specifieke zorgnood. Er is bij deze organisaties heel wat bewustheid rond bijvoorbeeld biodiversiteit, klimaat, inheemse planten en ecosysteemdiensten, maar minder rond karakteristieke zorgnoden. Door alleen te werken of enkel samen te werken met gelijkgestemde zielen, die dezelfde doelen najagen en eenzelfde visie hebben, kunnen belangrijke punten aan de aandacht ontsnappen. Als je de valkuil niet kent, dan is het flink moeilijk er rekening mee te houden.

natuur en gezondheid

Regionale landschappen, de Bosgroepen, ANB, Natuurpunt… – grotere organisaties die met natuur in de bredere zin bezig zijn – zijn onmiskenbaar experten op het gebied van het natuurlijk inrichten van de omgeving. Ze verrichten baanbrekend werk en zijn maatschappelijk van enorme waarde. Zeker wanneer het gaat over het verhogen van biodiversiteit en het werken met inheems plantmateriaal. Deze organisaties zijn meester in het aanleggen van ‘supplementaire natuur’ en ook zij kunnen helpen bij het inrichten van een helende omgeving en zelfs van een therapeutische tuin; zij het onder supervisie van een bekwaam ontwerper die de principes zoals deze rond biophilic design en functionaliteit binnen de zorg beheerst. Een bekwaam ontwerper of ontwerpteam inzetten blijkt cruciaal want uit realisaties bij zorginstellingen valt op te maken dat affiniteit met de zorg, en dan vooral rond de noden van specifieke doelgroepen met een bepaalde kwetsbaarheid, een ontbrekende factor kan zijn. Dat vertaalt zich dan in vermijdbare fouten zoals: het plaatsen van erg allergene planten in een therapeutische zone met daarvoor zeer kwetsbare patiënten, geen rekening houden met bepaalde vormen van omgevingsvervuiling en natuurlijke risico’s of het niet afstemmen op de te verwachten esthetische voorkeuren, veiligheids- of toegankelijkheidscriteria van bepaalde patiëntengroepen.

We moeten durven inzien dat, geen rekening houden met mogelijke nadelen, voordelen kan hypothekeren en van een natuurlijke omgeving voor sommigen zo zelfs eerder een vergif dan een medicijn kan maken.

natuur en gezondheid

1+1+1+1= 5; DE KRACHT VAN MULTIDISCIPLINAIR EN INTERDISCIPLINAIR WERKEN

Een werkgroep rond therapeutische tuinen die samenwerkt met werkgroepen rond biodiversiteit, biofilie en natuur op voorschrift. Vier communities of practice (CoP’s) die actief zijn binnen de Green Deal Duurzame Zorg, thema natuur & gezondheid, bundelen de krachten om een antwoord te kunnen bieden op de vraag naar de inrichting en het gebruik van therapeutische zones. Elke organisatie die deel uitmaakt van één of meerdere CoP’s/werkgroepen gebruikt daarbij een eigen bril, de eigen sterkte. Door het kijken vanuit meerdere invalshoeken overstijgt het resultaat van de samenwerking de optelsom van de meerwaarde van elk afzonderlijk CoP en de verschillende individuele kwaliteiten van de deelnemende organisaties.

Deze benadering omzeilt conflicten die voortvloeien uit het botsen van doelstellingen of invalshoeken. Een organisatie met een uitgesproken visie rond het vergroten van inheemse biodiverse natuur heeft het bijvoorbeeld vaak moeilijker om te werken met uitheemse planten of de klemtoon weg te nemen van biodiversiteit en klimaat. De visie of interne doelstelling kan in zo’n geval slecht of moeilijker schikken naar bepaalde erg rudimentaire noden van bepaalde kwetsbare groepen met een uitgesproken zorgnood. Omgekeerd kan een saaiere zeer functionele inrichting voor een specifieke zorgnood opgeleukt worden door net de bril van biodiverse inheemse natuur op te zetten. Zo draagt die karakteristieke omgeving plots bij aan een groter geheel, een gezonde omgeving voor onze planeet en al wat leeft.

CONCLUSIE

Het is een meerwaarde om antwoorden rond zorg- en therapietuinen, de helende omgeving en zelfs ‘supplementaire natuur’ voor specifieke doelgroepen te formuleren vanuit samenwerking. Vraag meerdere experten met verschillende visies rond te tafel om een zo sluitend mogelijk antwoord te krijgen op bepaalde zorgnoden. Bedenk dat zorgnatuur geen wilde natuur is, dat hier en daar wel kan zijn, maar ook niet per se saai hoeft te zijn.

Tip: zit je met een zorgnood rond omgevingsaanleg, stel de vraag dan aan het team van de Green Deal Duurzame Zorg thema Natuur & Gezondheid. Bij de deelnemende experten/organisaties zitten er ongetwijfeld enkele die graag samenwerken om aan jouw vraag te voldoen. link naar Green Deal Duurzame Zorg thema Natuur & Gezondheid