2022, pleidooi voor een gezondere en gelukkigere mens en WILDE NATUUR
In dit nieuwe jaar staat er bij Natuur & Mens heel wat op stapel. Zo willen we sterk inzetten op ons natuurlabel, treden we rond mei 2022 met een nog duidelijkere natuurrespecterende visie naar buiten en werken we richtlijnen en een tool uit die menig particulier en professioneel kunnen helpen om te komen tot een natuur-goedgekeurde leefomgeving.
Een persoonlijke mensgerichte nieuwjaarsboodschap, die in lijn ligt met de doelstellingen van Natuur & Mens, lijkt enigszins cliché; bij deze wens ik, ook in naam van Natuur & Mens, eenieder dit jaar een goede gezondheid en veel geluk toe! Graag wil ik me opnieuw engageren hiertoe bij te dragen. Hoe? Door samen te werken aan gezondere leefomgevingen. Is niet in de eerste plaats een gezonde leefomgeving een vereiste voor gezondheid en geluk? Bestaat zo’n omgeving zonder natuur?
Een nieuwjaarsboodschap voor natuur – inclusief de mens – sluit daarbij naadloos aan:
Meer kansen voor wilde natuur!
Wilde natuur is echte natuur, vrije natuur. Dit type natuur is regeneratief, niet door de mensheid beheert, niet door de mensheid klein gehouden. Wilde natuur, dat zijn de dieren, de planten, de organismen en hun processen die aan ‘de controle’ ontsnappen.
Voor deze levensvormen en de belangrijke processen die ze leveren vraag ik respect. Natuur respecteren is een standpunt dat overigens ook gedragen wordt door Natuur & Mens. Slagen we er als mensheid in dat respect op te brengen dan is er immers hoop voor ons klimaat, onze gezondheid, onze biodiversiteit… Kortom, hoop voor onze gezamenlijke toekomst. Op naar een hoopvol 2022.
De uitdaging is deze: willen we het wilde deel van de wereld kunnen erkennen en eerbiedigen, ook in zijn meest alledaagse verschijningsvormen, dan moeten we het van meet af aan benaderen in zijn meest radicale anders-zijn.
Over de liefde voor wandelen, voor natuur en voor filosofie en over hoe een werk van meer dan 150 jaar oud de dag van vandaag zo brandend actueel kan zijn!
Henry David Thoreau, 1861, Wikimedia Commons
We hebben in onze familie blijkbaar iets met de combinatie wandelen en filosofie. Neem nu mijn zus; filosofe en fervent (snel)wandelaar op hoge hakken. Of haar zoon; student filosofie die in een brief aan zijn grootouders liet weten dat hij recent de geneugten van het wandelen had ontdekt. Hoe mooi is dat?
Toch zijn zij geen uitzonderingen. lees je literatuur over het thema wandelen dan valt het op hoe vaak het de filosofen zijn die tot de groep van fervente wandelaars behoren. Mijn zus en mijn neefje zijn dus absoluut geen buitenbeentjes wat betreft de combinatie wandelen en filosoferen. Wandelen zet, zo lijkt het alleszins, aan tot filosoferen of is het eerder omgekeerd; zet filosoferen aan tot wandelen? Doet er eigenlijk niet toe. Waar ik het met jullie over wil hebben is een klein boekje getiteld ‘Wandelen. Op zoek naar verloren natuur’. En nee, dit boekje is niet zomaar van eender wie, het is van de welbekende Amerikaanse natuurfilosoof Henry David Thoreau.
Het essay dat in dit werk beschreven wordt, was voor het eerst beschikbaar in 1862. Een maand nadat Thoreau stierf aan TBC. Toch heeft het tot 2018 geduurd voor het in het Nederlands verscheen.
De uitgave betreft een klein paars-rozig zakboekje met een interessant voorwoord van botanisch filosoof Norbert Peeters. Het staat ondertussen als meer dan een jaar uitnodigend naar mij te lonken in mijn moeders boekenkast. Het lijkt me echt iets voor mij, of moet ik zeggen voor mensen zoals mij die van filosofie, wandelen en natuur houden.
Waarom kies
ik juist dit werkje als ik het wil hebben over filosofie en wandelen en niet
dat van bijvoorbeeld Rousseau? Wel, bij het lezen ervan viel me op hoe het
werk, ondertussen meer dan 150 jaar oud, heden ten dagen nog altijd zo actueel is!
Dit raakt me en motiveert me om de filosofische stellingen van Thoreau met
jullie te delen.
Bovendien zijn deze stellingen niet alleen leuk, om tijdens koude winteravonden bij het haardvuur over te mijmeren, ze zijn mogelijks ook voer voor een catchy gespreksonderwerp waarmee je kan uitpakken op het volgende feestje. Wil jij binnenkort overkomen als de meest intellectuele persoon van het gezelschap, lees dan hier verder.
Zou het niet heerlijk zijn mocht elke nieuwe ontwikkeling of grondige renovatie van een omgeving uiteindelijk leiden tot een echte gezonde en aantrekkelijke omgeving? Denk dan aan een plek die bruist van het leven, boordevol natuur zit, eentje die biodiversiteit, menselijke zelfontplooiing en ecosystemen faciliteert.
Nu komt er, misschien enigszins uit onverwachte hoek, een zeer verdienstelijke bijdrage die een kader biedt om te komen tot een waardevolle leefomgeving. Het is ‘Department Omgeving’ dat ons wijst op 10 kernkwaliteiten. Kernkwaliteiten die, wanneer we ze erkennen, de realisatie van een gezondere en een meer aantrekkelijke leefomgeving binnen handbereik brengen.
Departement Omgeving ambieert met deze methodiek het opmaken van een leidraad die overheden en initiatiefnemers – publieke en private – kan helpen de 10 kernkwaliteiten te integreren in ruimtelijke ontwikkelingen. Het opzet: bijdragen tot een versterking van de kwaliteit van de leefomgeving.
Laat je inspireren! Een benadering via deze 10 kernkwaliteiten vormt een stevige basis waarop experten kunnen voortborduren. Hoewel er niet echt rekening werd gehouden met specifieke randvoorwaarden en er dus nood is aan een professionele vertaalslag, is dit een heel geslaagde tool; informatief, onderbouwd en zeer gebruiksvriendelijk.
In november 2021 verscheen er een baanbrekend rapport van de Hoge Gezondheidsraad. Het rapport met de titel ‘Groene en blauwe steden: natuur en menselijke gezondheid in een stedelijke omgeving’ illustreert dat de Belgische FOD Volksgezondheid aandacht besteedt aan het onderwerp natuur en gezondheid. Dit kunnen we uiteraard enkel maar toejuichen. Het rapport mag gerust baanbrekend worden genoemd. Het is een belangrijke stap richting de erkenning van het belang van de goede werking van ecosystemen of natuur en de voordelen daarvan voor de menselijke gezondheid.
Heeft dit rapport dan geen gebreken? Ongetwijfeld wel, er is nog een hele lange weg af te leggen. Toch tracht de raad enkel conclusies te trekken op basis van gegevens die ondertussen beschikbaar en voldoende onderbouwd zijn. Er wordt daarbij verwezen naar (samenvattend)onderzoek, evidence-based voorbeelden en wetenschappelijke literatuur…
Natuur & Mens
We zouden onze naam geen eer aandoen mochten we ons niet verdiepen in dit document. De thema’s gezonde natuur en natuur en de gezondheid van de mens zijn immers beide thema’s die we zullen implementeren en richting geven binnen het ontwerp van een meer natuurlijke omgeving en de omgevingsaanleg richting meer natuur. Denk daarbij aan de richtlijnen, voor professionelen en particulieren, en het natuurlabel dat Natuur & Mens aan het uitwerken is.
Verder zijn we oprecht geïnteresseerd in uw mening over dit document; Dit zowel inhoudelijk als betreffende de benadering van natuur voor de menselijke gezondheid. Stuur uw bedenkingen en/of bemerkingen gerust door naar ons. Uw mening draagt zo straks bij tot heldere richtlijnen voor een gezondere natuurlijke omgeving die surplus voordelig is voor de gezondheid van de mens.
referentie: Hoge Gezondheidsraad. Groene en blauwe steden: natuur en menselijke gezondheid in een stedelijke omgeving. Brussel: HGR; 2021. Advies nr. 9436.
Een tijdje terug contacteerde een studente journalistiek mij voor een factcheck naar aanleiding van een nieuwsbericht dat een paar dagen daarvoor was uitgebracht. Met enige schaamte moet ik aan het meisje in kwestie bekennen dat ik het nieuws een paar dagen niet meer heb gevolgd. Al die negatieve berichtgeving rond corona heeft me even allergisch gemaakt voor de media. Maar hier zit ik dus, met mijn spreekwoordelijke mond vol tanden. Ik kom volledig uit de lucht gevallen. Shit! Na wat doorvragen kom ik te weten dat het gaat om een onderzoek van de Onafhankelijke Ziekenfondsen en de KU Leuven naar het effect van luchtvervuiling op mentale problemen.
Uit dit onderzoek blijkt, volgens de vriendelijke studente aan de lijn, dat op dagen met meer luchtvervuiling er meer mensen op hun werk uitvallen ten gevolge van mentale problemen zoals depressie en burn-out. Daaruit zou men volgens haar concluderen dat pieken in luchtvervuiling mentale problemen kunnen triggeren. Ze vraagt of ik het hiermee eens ben? Ik denk even hardop na en zeg haar dat dit op het eerste zicht misschien een raar verband lijkt, maar dat wanneer je uit de literatuur weet dat luchtvervuiling ontsteking kan teweegbrengen en dat ontsteking op haar beurt geassocieerd wordt met bepaalde mentale problemen, zoals sommige vormen van depressie, het verband plots heel logisch wordt. Wow, zou mijn redenering kloppen? Met de kennis die ik de afgelopen jaren heb opgedaan kan dit bijna niet anders, maar toch? Nadat ze de telefoon heeft ingehaakt ga ik snel op het internet kijken om te zien of mijn gedachtengang ook door de onderzoekers uit de bewuste studie wordt bevestigd. En ja hoor, ik vind zelfs twee onderzoeken (het Vlaamse waarover de studente het had en een Brits onderzoek van kort daarvoor) waarin men ontsteking inderdaad ziet als de “missing link” tussen luchtvervuiling en mentale aandoeningen. Oef, ik had het bij het juiste eind. Goed, nu probeer ik de “missing link” heel kort iets beter aan jullie uit te leggen. Vervolgens ga ik een klein beetje dieper in op de relatie natuur, luchtvervuiling, ontsteking en mentale aandoeningen om te eindigen met een paar tips. Zin in meer? Lees dan hier verder.
Nee, ik ga het niet hebben over ufo’s, wel over een half mens half licht. De medemens die mijn inziens, de pedalen kwijt is. Dit kortverhaal verwijst naar de manier waarop mensen hoe langer hoe meer in het leven lijken te staan, over gedragingen waarbij we los zijn komen te staan van natuur.
Woensdag 27 oktober, 8h ’s avonds. Nog snel, voor het slapengaan, even samen met mijn vrouw de natuur in. Zij met aangepaste kledij, klaar om te gaan stappen, ik, onvoorbereid, met korte zomerbroek en sandalen aan.
De eerste bocht om komen we bekenden tegen, we maken kort een praatje over de koetjes en kalfjes en zetten onze tocht weer verder.
Een goed kwartier later zijn we, zoals dat vaak het geval is, verwikkeld in een discussie over natuur. We bevinden ons in een afgelegen straatje midden in een natuurrijke omgeving. Hier blazen we regelmatig even uit, vooral in de late uurtjes. Het is stil, het is mooi en tamelijk zacht weer, we horen enkel het geblaat van schapen en het gemekker van geitjes. Dat kennen we, dit is een rustgevende vertrouwde route. Hier krijgen we ademruimte na een drukke dag.
Plots zien we ver voor ons uit, een lichtschijnsel. Rood en wit licht, dat fel beweegt. Hier slaan we niet onmiddellijk acht op, we praten verder. Naarmate we dichter komen merken we echter dat er meer aan de hand is dan we dachten. Lees verder
“Duisternis kan geen duisternis verdrijven, enkel het licht is daartoe in staat.” Martin Luther King
Het is een grijze, druilerige herfstdag. Omdat de energieprijzen de pan uitswingen staat de verwarming een flink stuk lager. De koude en somberheid kruipen in mijn lijf. Ik neem een zakdoekje uit mijn dikke wollen vest en snuif eraan. Waarom? Wel dit zielig vodje bevat een heerlijk aroma dat vermoedelijk een effect zal uitoefenen op mijn donkere gemoed.
Mijn onstilbare geurhonger – ik betrap mezelf erop dat ik de laatste tijd als een soort van verslaafde heel der dagen aan zakdoeken met eigenbereide aroma’s loopt te snuffelen – heeft te maken met mijn hernieuwde interesse voor de impact van geur op onze psyche. Het laatste boek dat ik in deze context las raadde me aan om bijvoorbeeld aan de geur van bergamot te ruiken wanneer ik overvallen zou worden door een gevoel van somberheid dat geassocieerd kan worden met lichtgebrek. Deze dag was met andere woorden het moment bij uitstek om dit advies eens uit te testen. En ja, het aroma van bergamot is inderdaad fris en opwekkend. Wanneer het mijn neus binnendringt doet het me denken aan een zuiders zonnetje.
De geur is werkelijk heerlijk en even voel ik me waarachtig wat vrolijker. Het is net op dat ogenblik dat me een idee te binnen schiet. Wat als ik nu iets zou schrijven over het therapeutisch effect van daglicht en de link tussen licht en een ‘healing evironment’?
Tegenwoordig is de term ‘healing environment’ een hot issue. Het spijtige is echter dat men vaak niet weet wat de term precies inhoudt. Daardoor wordt hij te pas en te onpas op een holle, inhoudsloze manier gebruikt. Toch is het niet mijn bedoeling om in dit artikel van naaldje tot draadje aan jullie uit te leggen wat een healing environment hoort te zijn. Wat ik wel wil meegeven is dat – het woord zegt het zelf al – een healing environment slaat op het feit dat onze omgeving, mits goed ingericht, therapeutisch en helend kan werken. Vandaar de grote interesse voor dit begrip vanuit ziekenhuizen en andere instellingen waar mensen naartoe komen om te genezen.
De idee van
een omgeving als helende factor is overigens niet nieuw, men is met dit
gedachtengoed reeds lang geleden vertrouwd geraakt. Denk bijvoorbeeld maar aan
de iconische Britse zuster Florence Nightingale. Zij promootte in haar tijd al
het belang van natuurlijk daglicht, frisse lucht, stilte of lawaaireductie en toegang
tot natuur en tuinen voor het herstel van haar patiënten. En weet je wat,
Nightingale sloeg de nagel op de kop, want ze had het meteen over vier onmiskenbare
onderdelen of elementen waaruit een ‘healing environment’ volgens de hedendaagse
literatuur zou moeten bestaan. Met
andere woorden de idee van een helende omgeving is niets nieuws, het is gewoon iets
dat terug is van weggeweest.
Terug naar Florence Nightingale of ‘The Lady with the Lamp’ zoals ze ook weleens werd genoemd; je ziet dat zij reeds in de 19de eeuw inzag dat licht een onmisbaar ingrediënt is van een helende of therapeutische omgeving. Wel, het is over dat inzicht van haar, met name dat licht helend kan werken, dat dit artikel zal gaan. We zullen samen bekijken waarom licht belangrijk voor ons is, welke soorten licht er bestaan en welk effect ze op ons uitoefenen, welke tips we kunnen meegeven wat betreft licht en ga zo maar door. Hopelijk kan ik jullie er zo van overtuigen dat voldoende natuurlijk daglicht een onmisbaar element zou moeten zijn van elk type van helende omgeving. Zin om meer te lezen? Klik dan op deze link
Behandelen we de wereld en onszelf tegen de natuur waarvan we deel uitmaken?
Kunnen we deze vraag deftig beantwoorden ten tijde van coronahysterie, klimaatscepsis en polarisatie; een periode waarin onze maatschappij en vele mensen die we hoog achten soms alle ratio lijken te zijn verloren?
Of we nog natuur zijn is nochtans een hedendaags gespreksonderwerp onder natuurvorsers. Dat is logisch, ook al kijken we niet allemaal door dezelfde bril, wij natuurvorsers zien wel stuk voor stuk dat de mens niet langer kiest voor de natuur, maar wil evolueren naar iets nieuws. Is dat half mens, half computer of machine? Er wordt alleszins gewag gemaakt van de transhumane mens; een mens die tot doel heeft de bestaande biologische en natuurlijke grenzen te doorbreken. Dat staat wars op ons respect voor het evolutionaire zelf en duidt op een wantrouwen in onszelf als natuurlijke soort. Uiteraard is dit zeer verontrustend; de mens die zichzelf in vraag stelt.
Vandaag is er meer vertrouwen in de wetenschap en de vooruitgang dan dat er is in het menselijk lichaam zelf. Vreemd, want het is overduidelijk dat de mechanismes van het evolutionaire lichaam de wetenschap tot nog toe met verve overtreffen.
Kinderen
zijn nieuwsgierig, ze hebben nog fantasie te over. Een icoon van kinderlijke
fantasie en nieuwsgierigheid is het alombekende verhaal van Alice in
Wonderland.
Wow, nostalgie, één van de grijs gedraaide lievelings lp’s uit mijn jeugd en daarom een van de redenen waarom ik mijn jongste dochter de naam Alice gaf. Goed, want ik ben aan het afdwalen. Wat ik met ‘Alice’ wil zeggen is dat ik het spijtig vind dat we als volwassenen nog zo weinig gebruik maken van onze kinderlijke nieuwsgierigheid en fantasie. Spijtig als je bedenkt dat je daardoor minder goed ‘kijkt’ en zo heel wat leuke dingen mist.
Uit Alice’s Adventures in Wonderland van Lewis Carroll, 1865, illustrator John Tenniel
Er is
namelijk een verschil tussen ‘zien’ en ‘kijken’. Hoe leg ik dit het beste aan
jullie uit? Wel, voor diegenen die een trap in huis hebben. Weten jullie
hoeveel treden deze trap eigenlijk telt? Waarschijnlijk niet. Dit komt omdat je
misschien tien keer op een dag de trap op en af gaat en de trap dus wel ziet,
maar de trap niet bewust bekijkt of waarneemt. Je ziet zonder te zien. Dit gaat zo bij vele
dingen.
Door onder andere een gebrek aan kinderlijke nieuwsgierigheid ga je minder bewust de wereld om je heen bekijken. Je denkt dat je alles al kent en alles al weet. Hierdoor zal je eerder onbewust de dingen waarnemen en ze ‘zien’ maar ze niet bewust ‘bekijken’. Zonde, want zo ga je minder connecteren met je omgeving en laat je vaak heel wat moois en interessants aan je neus voorbij gaan. Daarom pleit ik ervoor om af en toe wat meer met de ogen van Alice in Wonderland naar de wereld om je heen te kijken, inclusief naar de natuur. Doe je dit dan zal je zien dat je contact met de natuur intenser wordt en dat er heel wat nieuwe, spannende dingen te ontdekken vallen. Je hoeft tenslotte niet naar het andere eind van de wereld te reizen om nieuwe dingen te ontdekken! Vlakbij huis is er vaak nog evengoed veel onontgonnen gebied.
Wat ik wil zeggen is: ga af en toe eens terug naar je kindertijd en wees je bewust van de verwondering waarmee deze tijd gepaard ging. Denk aan één van de eerste woorden die je als kleine ukkepuk leerde, KIJK en doe dit vervolgens met de open verwonderde blik van een kind.
Hoe kan je dit concreet toepassen? Wel, trek bijvoorbeeld eens de natuur in en doe alsof je een ruimtewezen bent dat net met zijn ruimtetuig in het bos is geland en bijgevolg voor de eerste keer voet op de planeet aarde zet. Je ziet voor het eerst de eigenaardige bleke bollen die paddestoelen heten, je ziet lange bruine stokken met een groene kruin, je voelt een korrelige substantie onder je voeten… Kijk, voel, hoor, ruik, spring, dans en wees verwonderd. Je zal merken dat je tripje buiten heel wat intenser wordt, waardoor de kans van een positief effect van natuur op je gezondheid alleen maar toeneemt.
‘Niet weten’ is belangrijk om met ‘nieuwe ogen’ te kijken en zo nieuwe dingen te ontdekken. Gewoonte is dodelijk. Je ‘ziet’ dan niet meer, maar gaat op automatische piloot. Vandaar zou ik nog het volgende willen meegeven; wandel eens achterwaarts, doe je dagelijkse wandeling in omgekeerde richting, kies een pad dat je niet kent…
Een mens is een gewoontedier en kiest vaak dezelfde plek aan tafel, dezelfde route naar het werk, hetzelfde eten als ontbijt. Voer verandering in, zo zie je nieuwe dingen, blijf je alerter, zie je veel meer, word je beleving van je omgeving dieper. Wandel bijvoorbeeld aan de andere kant van de straat, op een ander moment van de dag (’s avonds in plaats van ’s ochtends of omgekeerd) en zie de verschillen.
Kom uit je comfortzone om nieuwe dingen te ontdekken, ervaringen op te doen en kansen te creëren. Loop op een andere manier door het bos (op handen en voeten, zijwaarts, blootvoets…), gebruik een ander verplaatsingsmiddel (een fiets in plaats van te voet of omgekeerd), neem andere mensen mee of ga juist eens alleen…
Laat het gewoon op je af komen, plan je route niet en zie, zoals de bekende filosoof en fervent wandelaar Henry Thoureau, waar je uitkomt. Houd eventueel een route in gedachte, maar laat ruimte voor improvisatie. Laat je voeten je de weg wijzen, kies het pad dat je het meest aantrekt, blijf af en toe staan om alles in je op te nemen, te betasten, te bekijken, te beluisteren, te besnuffelen, te observeren. Geef je over aan het moment, de ervaring van het hier en nu door je bijvoorbeeld bewust te worden van elke stap die je zet, de temperatuur en de wind op je huid, het spel van licht en schaduw in de bomen, de geuren die je neus binnenstromen, de klanken. Ga van de bekende paden af en zoek kleine weggetjes en open ruimtes. Door geen plan te hebben en van de betreden paden af te gaan, ga je sneller je neus of je intuïtie achterna en zal je sneller nieuwe dingen ontdekken. Net zoals Alice in Wonderland of de ruimtereizigers uit onze kindertijd zouden doen. En denk er tenslotte aan: wil je de band met jouw omgeving en met de natuur verdiepen, ga dan wat meer kijken in plaats van zien. Ken jij ondertussen trouwens al het aantal treden van die spreekwoordelijke trap?
Build-back-better: heeft natuur straks een plaats in dit model?
Build-back-better, die slogan klinkt je wellicht bekend in de oren. Het valt daarbij op dat niet iedereen hieronder hetzelfde verstaat. Al is er een wikipedia versie en uitleg, build-back-better blijft voorlopig een hol concept.
Of natuur thuishoort in het toekomstige build-back-better-model en of dat dan cultuurlijk – vooral onder strikt beheer – of eerder natuurlijk – vrij en ongedwongen – zal zijn dat weten we immers niet. Dit is voorlopig een goed bewaard geheim.
Toch is het van tel te weten welke rol er op termijn is weggelegd voor moedertje natuur. Staat zij morgen nog steeds ten dienste van de mens, wordt ze straks zelf gepamperd of zien ‘we’ het in het build-back-better model anders? Op dit moment spreekt de elite van een vierde industriële revolutie, inclusief groene economie. Wie doet er dan zijn voordeel met natuur, de industriëlen, jan met de pet, beide partijen? Zo veel vragen en geen antwoorden, slechts onduidelijkheden.
nog steeds verdwijnt er dagelijks bos voor economische doelstellingen
Onze maatschappij vraagt naar en heeft recht op verheldering. Heel wat mensen offeren vandaag reeds zeer veel op. Misschien is opofferen niet het juiste woord, ze stemmen in met… ze denken, hopen en geloven dat ze bijdragen aan: een betere toekomst, een beter klimaat, kansen voor de toekomstige generaties.
Zelf ben ik dankbaar voor dat engagement, dankbaar dat ik hieraan deel mag nemen, dankbaar dat heel wat medemensen bereid zijn zich altruïstisch op te stellen en op een geheel andere manier gaan leven. Het is uiteraard mooi meegenomen dat de opportuniteit in ons streven naar meer duurzaamheid op dit moment reeds een verantwoorde keuze blijkt te zijn. Respect voor natuur = respect voor basale menselijke waarden en normen. Hieruit ontspruit, als straks alles goed loopt, vanzelf een waardevol menselijk leven temidden van natuur.
