Zoals je misschien wel weet gaat luchtvervuiling meestal hand in hand met hoge concentraties fijnstof. Bij fijnstof, het woord zegt het zelf al, gaat het om microscopisch kleine vaste chemische deeltjes die rondzweven in de lucht die wij inademen. Deze deeltjes zijn zo klein dat ze zich via onze longen en onze bloedbaan in heel ons lichaam en dus ook in onze hersenen kunnen verspreiden. Dat is geen goed nieuws, want eenmaal in ons brein kunnen deze lichaamsvreemde deeltjes ontstekingsreacties veroorzaken. En ontstekingsreacties in ons brein worden op hun beurt, in heel wat recente studies, niet alleen gelinkt aan fysieke, maar ook aan mentale stoornissen zoals bepaalde vormen van depressie, dementie en schizofrenie. Dat is de verklaring in een notendop. Voor diegenen die geïnteresseerd zijn in de link tussen ontstekingen en mentale problemen en over dit onderwerp graag meer willen lezen, raad ik het boek ‘Het ontstoken brein’ van Edward Bullmore aan.
Goed, luchtvervuiling kan dus, via het pad van ontsteking, mee aan de basis liggen van mentale problemen. ‘Mee aan de basis liggen’, want we mogen niet vergeten dat aan mentale problemen uiteraard verschillende oorzaken ten grondslag liggen. Met andere woorden, luchtvervuiling zal niet de enige bepalende factor zijn voor de ontwikkeling van psychische problemen. Dit neemt niet weg dat we de resultaten van dit onderzoek zomaar mogen wegwuiven. Nee, luchtvervuiling kan een belangrijk puzzelstukje zijn bij het ontstaan van mentale aandoeningen. Als we dan weten dat Vlaanderen inzake luchtvervuiling heel slecht scoort, dan moeten we in onze contreien misschien nog meer inzetten op het verschonen van de lucht die we dagelijks inademen.
Verder is het uiteraard niet, omdat we bij pieken in luchtvervuiling meer gevallen van mentale stoornissen zien, dat er sowieso een causaal verband is tussen de twee. Dit wil zeggen dat we nooit met 100% zekerheid kunnen zeggen dat luchtvervuiling de oorzaak is van de toename aan mentale klachten, de aandoeningen die men in het onderzoek vaststelde. Toch zijn er aanwijzingen, in het Vlaamse onderzoek, die doen vermoeden dat er wel degelijk enige causaliteit in het spel is. Zo was er een duidelijk effect van de seizoenen. Meer specifiek werden er bij pieken in luchtvervuiling in de zomer, wanneer de mensen meer buitenshuis zijn en dus ook meer worden blootgesteld aan luchtvervuiling, hogere cijfers inzake mentale problemen gerapporteerd dan in de winter.
Bovendien zijn er aan deze Vlaamse studie andere studies, die met gelijkaardige conclusies naar buiten kwamen, voorafgegaan. Zo linkt een grootschalig Brits onderzoek, van eerder dit jaar, eveneens luchtvervuiling aan mentale problemen, waaronder dit keer ook psychotische problemen zoals schizofrenie. Bovendien zien ook zij ontsteking als de verklarende factor voor de link die steeds opduikt tussen hoge concentraties luchtvervuiling en een toename aan mentale problemen.
Wat kunnen we hieraan doen? Naast zaken zoals de auto wat meer aan de kant laten staan kunnen we misschien wat meer groen aanplanten in onze leefomgeving? Waarom zou vergroenen enig soelaas kunnen bieden? Wel, uit onderzoek weten we dat bomen en planten, mits correct aangeplant – let op voor het street canyon effect – helpen om de lucht te zuiveren en fijnstof af te vangen. Bomen en planten zijn immers een soort van groene longen of een soort van groene lever. Ze zuiveren de lucht en halen er giftige stoffen uit. Hierdoor kunnen ze een belangrijke rol spelen bij het reduceren van luchtvervuiling. Onontbeerlijk toch, nu we weten dat we daardoor minder kans hebben op ontsteking en vervolgens op fysieke en op mentale klachten!
Wat weten we nog, naast het feit dat natuur lucht kan zuiveren? We weten uit onderzoek dat natuur de ontstekingswaarde in ons bloed kan verminderen – voor zij die hierover graag meer lezen verwijs ik naar dit artikel – en dat mentale klachten door natuur afnemen. Of er een causaal verband is tussen deze drie vaststellingen en – mocht er sprake zijn van enige causaliteit – hoe de oorzaak-gevolgrelatie juist in elkaar zit laat ik in het midden. Hoe meer je immers leert en leest over dit thema, hoe meer je beseft dat alles wat we meemaken in het leven meerdere oorzaken heeft en meerdere gevolgen kent. Mentale klachten zijn hier zeker geen uitzondering op. Met andere woorden, minder luchtvervuiling en minder ontsteking zijn niet de enige factoren die via het pad van meer natuur zorgen voor minder mentale aandoeningen. Bovendien zal de vaststelling, dat meer natuur bijvoorbeeld minder ontstekingswaarde geeft in het bloed, niet alleen te wijten zijn aan het fenomeen van de aanwezigheid van minder luchtvervuiling in het bos. Andere oorzaken, zoals het gegeven dat we in de natuur minder stress ervaren door onder andere de het feit dat we natuur esthetisch aantrekkelijk vinden – interesse in het thema neuro-esthetiek en natuur lees dan dit artikel – liggen hier waarschijnlijk evengoed mee aan de basis. Goed, tot zover het gegeven van multicausaliteit.
Aan diegenen die na het horen van dit alles wat meer willen vergroenen om de luchtvervuiling in hun buurt tegen te gaan, wil ik nog even meegeven dat mos – jawel dat plantje dat velen onder ons van hun dak, hun verharding… proberen te verwijderen – de kampioen is op het gebied van het afvangen van fijnstof. Hierbij wordt dit oeroude plantje op de voet gevolgd door andere medaillewinnaars inzake het zuiveren van onze lucht zoals klimop, vetplanten, groenblijvende naaldbomen en bomen met grote bladeren. Met andere woorden, het aanleggen van een groen gazonnetje is op het gebied van het zuiveren van onze lucht een minder goed idee dan het voorzien van een zacht mostapijtje.
En oh ja, tegen zij die er onderuit willen komen met het argument ‘ik kan geen bijdrage leveren aan het verschonen van onze lucht want ik heb geen tuin of balkon’ wil ik nog even het volgende zeggen; “groene gevels en groene daken dragen evengoed hun duit bij in het zakje naar gezondere lucht en dus naar een fysiek en mentaal gezondere mens!”
Newbury, J.B., Stewart, R., Fisher, H. L., Beevers, S., Dajnak, D., Broadbent, M., Pritchard, M., Shiode, N., Heslin, M. & Hammoud, R. Association between air pollution exposure and mental health service use among individuals with first presentations of psychotic and mood disorders: rertrospective cohort study. The British Journal of Psychiatry, First View, pp. 1-8https://doi.org/10.1192/bjp.2021.119
Edward Bullmore. Het ontstoken brein. Prometheus, 2018.
Website Onafhankelijke Ziekenfondsen: https://www.mloz.be/nl/luchtverontreiniging-verzorging-arbeidsongeschiktheid. Geraadpleegd op 1 november 2021.
Website De Standaard: https://www.standaard.be/cnt/dmf20210929_97837930. Geraadpleegd op 1 november 2021.