Voorouders
De noodzaak aan voldoende natuurlijk daglicht zit in onze genen. Wij zijn als soort vermoedelijk ergens rond de evenaar ontstaan op de vlaktes van de Afrikaanse savanne. Daar scheen en schijnt de zon vele uren per dag. Vandaar dat sommigen ervan uitgaan dat wij nog altijd het best zijn aangepast aan dit soort leefgebied en aan dit type licht; een half open landschap met fel en overvloedig daglicht afgewisseld met licht dat gefilterd wordt door de bomen. Japanners hebben zelfs een naam voor dit speciaal soort licht. Zij duiden licht dat door het bladerdek van bomen heen schijnt aan met de term komorebi.
Ons eeuwenoud brein reageert dus nog steeds positief op het type landschap en licht à la Afrikaanse savanne. Logisch als je bedenkt dat wij als jagers verzamelaars normaliter uren per dag rondliepen in dergelijke gebieden, badend in het zonlicht, afgewisseld met een door de boomkruinen doorgeschoten schaduw. Probeer het zelf maar eens uit. Maak een wandeling in een half open park op een zonnige dag. Wat doet zonlicht in combinatie met komorebi of licht dat gefilterd wordt door de bomen met je?
Vitaminen en (seks)hormonen
Niet alleen onze voorouders ook wij moderne mensen hebben voor onze overleving nog altijd voldoende natuurlijk daglicht nodig. Al was het alleen maar om genoeg vitale lichaamsstoffen en hormonen zoals vitamine D, melatonine en serotonine aan te maken.
Licht is in dat opzicht een vorm van voedsel voor ons lichaam. Denk maar aan het gegeven dat zonlicht net zoals voedsel door het lichaam wordt omgezet in andere stoffen zoals in vitamine D en dat vitamine D op haar beurt een belangrijke rol speelt in heel wat fysieke processen. Zo neemt de kans op onder andere osteoporose toe door een gebrek aan vitamine D. Vandaar dat het misschien niet geheel onlogisch is dat we, vermoedelijk door de vele barrières die men in dergelijke gebieden heeft tegen zonlicht zoals sluiers, donkere hoeden, sjaals…, meer osteoporose in het Midden-Oosten zien.
Zonlicht beïnvloedt ook de hormonale balans, zo heeft zonlicht een invloed op de aanmaak van (seks)hormonen… Mogelijks de reden waarom vrouwen vruchtbaarder zouden zijn wanneer ze veel licht krijgen. Het verhaal dat hierachter schuilt is dat Inuit vrouwen vroeger niet menstrueerden tijdens de donkerste wintermaanden. Pas als het licht terug kwam keerde hun menstruatie terug.
Slaap, stemming, productiviteit en onze bloeddruk
Bewijs van de noodzaak aan licht zien we ook in het feit dat mensen bij te weinig zonlicht slaapproblemen kunnen krijgen. Werknemers die over een kantoor met ramen beschikken, waardoor het zonlicht naar binnen kan schijnen, slapen bijvoorbeeld ’s nachts langer in vergelijking met zij die het moeten stellen met een kantoor zonder ramen. Ook het gegeven dat iets zoals een winterdepressie of een seasonal affectional mood disorder gelinkt is aan een gebrek aan daglicht en blijkbaar meer voorkomt in het noorden en zo goed als onbestaande is in de tropen, wijst op het belang van licht voor onze gezondheid. Daarnaast laat de vaststelling dat kinderen in scholen waar overvloedig zonlicht aanwezig is beter presteren en productiever zijn ons zien dat licht ook een invloed uitoefent op ons gedrag en wellicht op onze concentratie.
Maar dit is lang niet alles. Minder zonlicht kan, zo blijkt, onze bloeddruk de hoogte injagen, waardoor de kans op hart- en vaatziekten toeneemt. Hoe zit dat precies in elkaar? Wel, in onze huid zijn zowel het stofje stikstofmonoxide (No) als de afbraakproducten daarvan in grote getalen aanwezig. Dit stofje en zijn afbraakproducten spelen een rol bij het reguleren van onze bloeddruk. Nu verschijnt de rol van zonlicht op het toneel, want het is het zonlicht dat ervoor zorgt dat kleine hoeveelheden stikstofmonoxide van de huid naar de bloedbaan worden getransporteerd waardoor de spanning in de bloedvaten zakt. Het resultaat spreekt voor zich; een lagere bloeddruk.
Wow, zonlicht beïnvloedt dus onze slaap, onze stemming, onze productiviteit en onze bloeddruk. Hebben we nu alle voordelen van zonlicht opgesomd. Nee, kleine regelmatige dosissen zonlicht zouden bijvoorbeeld ook het hartminuutvolume – de hoeveelheid bloed die het hart per minuut wegpomp – , de zuurstofdragende capaciteit van het bloed en de weerstand kunnen verbeteren. Daarenboven stelt men dat zonlicht de afbraak van cellulair afval versnelt en langs deze weg een ontgiftende rol speelt. Je ziet dus welke enorme positieve weerslag, iets simpels zoals zonlicht, op onze gezondheid heeft.
Depressie en serotonine
We hadden het al over winterdepressie. Men denkt dat een fenomeen zoals winterdepressie onder andere te maken heeft met een gebrek aan vitamine D en met een gebrek aan serotonine. Een gebrek aan vitamine D en aan sertononine kan op haar beurt onder andere te wijten zijn aan een gebrek aan zonlicht.
Hoe zit dit in elkaar? Het blauwe licht uit de stralen van de zon regelt, samen met factoren zoals bijvoorbeeld lichaamsbeweging, de aanmaak van serotonine in onze hersenen. Serotonine is een stofje in ons brein dat een belangrijke rol speelt in heel wat functies. Zo regelt het onze stemming – in de zin dat het ons oppept – en heeft het een impact op de manier waarop we denken en reageren – in de zin dat het agressie en impulsiviteit reduceert en bedachtzaam denken en empathie stimuleert.
Waar wordt dit magische stofje in ons brein gefabriceerd? Ik heb me door Sue Stuart Smith laten vertellen dat serotonine afkomstig is van twee bundels neuronen die luisteren naar de naam nuclei raphes. Deze bundels bevinden zich ergens diep in onze hersenstam, maar via lange vertakkingen kunnen deze nuclei godzijdank ook verder afgelegen delen van ons brein bereiken en zo de nodige uithoeken van onze hersenen van serotonine voorzien. Waarom kampen zoveel mensen tegenwoordig dan met een serotoninetekort?
Wel, volgens deskundigen zijn onze hersenen razendsnel geëvolueerd en daar zit hem het probleempje. Opvallend bij deze evolutie is namelijk dat hoewel onze cortex steeds groter werd (tot wel acht maal), onze nuclei raphes niet groter of langer zijn geworden. Hierdoor is het voor de moderne mens moeilijker geworden om zijn volledige brein te bevoorraden met de nodige dosis serotonine. Mede daardoor zouden wij tegenover onze voorouders een hoger risico lopen op een serotoninetekort. Reken hierbij nog dat diezelfde voorouders veel meer buiten leefden en dus grotere hoeveelheden zonlicht binnenkregen, veel fysiek werk verrichtten en meer aan lichaamsbeweging deden. Kortom allemaal zaken die ervoor zorgen dat ons brein meer serotonine aanmaakt, waardoor de kans op een tekort met de bijhorende problemen, zoals een negatief gemoed, bij hen kleiner was.
Met behulp van bovenstaande info kunnen we een antwoord formuleren op de vraag: hoe kunnen we ons serotonine niveau wat opkrikken? Onze nuclei raphes langer maken is uiteraard geen optie, wat is er dan wel mogelijk; gewoon zoals het een goede Homo sapiens betaamt wat meer in het zonnetje komen en wat meer aan lichaamsbeweging doen zou ik zeggen.
Slaap, melatonine en onze biologische klok
Ook over de link tussen licht en slaapproblemen hadden we het al. Slaapproblemen kunnen te maken hebben met bijvoorbeeld een gebrek aan het slaaphormoon melatonine. Een melatoninetekort kan op haar beurt onder meer te wijten zijn aan een gebrek aan natuurlijk daglicht. Natuurlijk daglicht regelt namelijk de aanmaak van melatonine en daardoor onze biologische klok.
Vroeger waren mensen meer buiten en gingen ze slapen wanneer de zon onder ging. Tegenwoordig zitten mensen overdag heel veel binnen en blijven ze, door de uitvinding van het kunstlicht, nog lang wakker nadat de zon is ondergegaan. Daardoor worden we, ten opzichte van onze voorvaderen, enerzijds minder blootgesteld aan zonlicht en anderzijds meer blootgesteld aan elektrisch licht. Het resultaat is zowel minder productie van melatonine overdag als een minder snelle uitschakeling van melatonine ’s ochtends als we wakker worden. Daardoor kan je ’s avonds minder goed inslapen en heb je ’s morgens langer last van een suf gevoel. Kortom, te weinig zonlicht en teveel kunstlicht kan onze biologische klok in de war brengen wat een impact heeft op onze slaap; en een slaapgebrek is zoals je wellicht weet nefast voor onze gezondheid.
Soorten licht
Zoals beloofd nog iets over verschillende soorten licht en de impact die deze variaties op ons uitoefenen.
Als natuurfanaat start ik met de kleur groen. Wat kan ik jullie daarover vertellen. Om te beginnen stelt een normaal oog bij groen licht het beeld perfect scherp op het netvlies. Zo wordt onze blik gestabiliseerd en creëer je een helder beeld. Dit was biologisch handig voor soorten die in de bossen of kleine bosjes van een savanne-achtig landschap leefden, zoals wij mensapen, en voor wie de kleur groen de standaard achtergrondkleur was. Omdat groen bij een normaal zicht een helder beeld geeft, gebruikt men groen vaak als achtergrond voor visueel veeleisende taken zoals lezen. Vandaar de groene schoolborden, de groene leeslampen en de groene schrijfonderleggers. Test het trouwens zelf maar eens uit; kies een groene of een blauwe achtergrond kleur voor een tekst in een programma zoals Word. Welke van de twee leest het beste?
Diepgroen licht zou bovendien niet alleen voor een helder beeld zorgen, het zou ons ook psychisch kalmeren. Groen licht is voor ons mensen een verademing, het geeft ons namelijk de broodnodige portie licht uit het middelste spectrum. Wist je trouwens dat het normale oog het gevoeligste is in dit middelste spectrum oftewel bij 555nm wat gelijk staat aan de kleur groen? Misschien wel logisch als je weet dat groen de kleur is van bijvoorbeeld het Afrikaanse woud waar het menselijke zicht vermoedelijk ooit ontstaan is.
Van groen naar blauw en rood. We beginnen met blauw. Blauw-witte lampen geven ons energie en helpen ons om ons beter te concentreren. Ze moeten daarvoor best boven ons hoofd hangen en naar beneden schijnen. Dat is biologisch bepaald en naar analogie met een blauwe hemel, die schijnt ook van bovenaf op ons neer. Gebruik blauw wit-licht niet te laat ’s avonds. Blootstelling aan blauw-wit licht, net voor we ons bed in duiken, verstoort namelijk ’s nachts onze slaap. Denk hierbij aan hamsters; ik heb ergens gelezen dat die in onderzoek depressiever zijn als ze nachts worden blootgesteld aan blauw-wit licht en gelukkiger zijn wanneer ze ’s nachts worden blootgesteld aan rood-oranje licht. En zo maken we de brug van blauw-wit naar rood-oranje licht.
Rood-oranje licht voor het slapengaan bevordert de afgifte van het slaaphormoon melatonine waardoor we sneller naar dromenland vertrokken zijn. Niet onlogisch als je bedenkt dat oranje de kleur is van het haardvuur waar wij als jager-verzamelaar ’s avonds rond gingen zitten. Bovendien lijkt rood-oranje licht op de ondergaande zon; het teken voor onze voorouders om te gaan slapen. Rood-oranje licht laat je best schijnen vanaf de grond, net zoals het vuur in de oertijd vanaf de grond scheen. Samengevat zou je dus kunnen zeggen: wit-blauw licht geeft ons energie en rood-oranje licht maakt ons slaperig.
Tot slot nog iets over het verschil tussen de kleur rood of blauw en blauw of rood licht. De kleur blauw of blauw pigment is rustgevend. Blauw licht daarentegen is oppeppend. Daglicht bijvoorbeeld bevat veel blauw. De kleur rood of rood pigment geeft, net zoals blauw licht, energie. Rood licht daarentegen is, naar analogie met de kleur blauw, rustgevend en slaapverwekkend. Een zonsondergang bijvoorbeeld bevat veel rood licht.
Kortom de werking van de kleur rood of de kleur blauw is tegengesteld aan de werking van rood of blauw licht. Hou hiermee rekening als je kleuren of licht inzet voor therapeutische doeleinden of een healing environment.
Tips
Na het lezen van dit alles zie je dat er voor ons welzijn niets gaat boven een portie natuurlijk zonlicht. Het is daarom spijtig om te zien dat negentig procent van de mensen in westerse landen te veel binnenshuis blijft, zonnebrillen dragen, met de gordijnen of de (rol)luiken toe leven… waardoor de blootstelling aan zonlicht afneemt.
Hoe pakken we dit probleem aan? Vooreerst, het beste moment van de dag om een dosis natuurlijk licht op te doen is de middag. Herinner je jezelf dat we als jager verzamelaars licht à la Afrikaanse savanne nodig hebben. Dat betekent veel licht en dat is er nu eenmaal het meest rond het middaguur. Ga dus ’s middags wat meer naar buiten. Op deze manier maak je een goede kans op een voldoende grote dosis full spectrum licht en een betere aanmaak van bijvoorbeeld melatonine en vitamine D.
Daarnaast zou het goed zijn om drie à vier keer per week gedurende 20 min grote delen van de huid bloot te stellen aan het licht. Met het oog op het vermijden van bijvoorbeeld huidkanker is het natuurlijk wel belangrijk om jezelf op een veilige manier bloot te stellen aan zonlicht. Dus ga niet in een te heet zonnetje zitten, denk eraan dat je gezicht en handen vaak al intens worden blootgesteld, vergeet geen zonnecreme ter bescherming…
Verder verkondigde Florence Nightingale het al: ‘Een donker huis is altijd een ongezond huis’. Vandaar, doe luiken en gordijnen wat vaker open, vermijd halfdonkere ruimtes zoals kantoren en ruimtes zonder ramen. Met wat we nu weten is het immers normaal dat, in donkere ruimtes zonder raam, ons humeur zal verslechteren en onze gezondheid erop achteruit zal gaan.
Tot slot, een zonnebril is een leuk accessoire en een handig hulpmiddel tegen de schittering van het zonlicht, maar het gebruik ervan is niet ok in je woonkamer of buiten in de schaduw.
Zo dat was het. Hopelijk hebben jullie wat meer bijgeleerd over licht, de kracht die ervan uitgaat en het belang ervan voor een ‘healing environment’. En nu zo veel mogelijk naar buiten zou ik zeggen, het zonlicht in.
Karl Ryberg. Licht. Het effect van licht op je gezondheid en geluk. Spectrum, 2019
Sue Stuart-Smith. Tuinieren voor de geest: hoe we gelukkiger worden van zaaien, wieden en snoeien. De Bezige Bij, 2020
Christopher Bergland. Exposure to Natural Light Improves Workplace Performance. Website Psychology Today, 2013, geraadpleegd op 10/10/2021: https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-athletes-way/201306/exposure-natural-light-improves-workplace-performance
Heschong Mahone Group. Daylighting in Schools. An Investigation into the Relationship Between Daylighting and Human Performance. Pacific Gas and Electric Company, 1999
Marla Paul. Natural Light In The Office Boosts Health. Website Northwestern Now, 2014, geraadpleegd op 10/10/2021: https://news.northwestern.edu/stories/2014/08/natural-light-in-the-office-boosts-health