Met het in vraag stellen van de huidige mens als diersoort en het al dan niet aanvaarden van zijn evolutionaire oorsprong , stellen we ook onze positie in de natuur in vraag. Is het gedurfd te zeggen dat we, dat wat natuur voor ons betekent of wat het voor ons kan betekenen, in twijfel trekken?
Nochtans is het overduidelijk, op dit moment valt er zeer veel voordeel te halen bij natuur. Onze omgeving, mits we die goed inrichten, heeft ons heel wat te bieden: geluk, gezondheid, zingeving… Deze voordelen zijn ons gegund als we luisteren naar wat natuur ons te vertellen heeft en wanneer we ons openstellen voor wat ze ons biedt.
Recent haalde Rik Torfs, oud-rector KU Leuven en opiniemaker, in Het Gesprek op ongeveer minuut 22, aan dat we moeten ophouden met te doen alsof het ons wat kan schelen als het om het klimaat gaat. Hij lijkt hiermee aan te geven dat we niet onbaatzuchtig, maar zelfzuchtig, zijn wanneer we het klimaatdebat voeren. Heeft hij geen overschot van gelijk? Hij is trouwens lang niet de enige die er zo over denkt. Zijn we eerlijk met onszelf dan moeten we toegeven dat het ons, als mensheid, in de eerste plaats gaat om het redden van onszelf, onze familie, onze soort. De meeste mensen, haast alle mensen, willen het klimaat beschermen uit eigenbelang, ze willen de Homo sapiens veiligstellen. Louter eigenbelang dus?
Hoewel het niet beantwoordt aan wat we eronder willen verstaan is het, wanneer we even zonder taboes naar dit alles kijken, eigenlijk niet zo vreemd dat we dit fenomeen bekrachtigd zien door verdere dogmatisering. Dit wordt bevestigd in de alledaagse tegenstrijdigheden en de wereldlijke onkunde. We nemen dit best serieus, want was het eerder al erg – denk aan discriminatie op basis van overtuiging, aard, geboorteplaats – dan is er nu meer dan ooit sprake van polarisatie op basis van keuze: bijvoorbeeld pro of contra vaccinatie, pro of contra klimaat, pro of contra transhumanisme. Die strijd om een plaats binnen de ‘ego’nomie, een economie die het individu dient, om te behoren tot een ‘veilige’ groep, door mee te heulen met gelijkgestemden, is evolutionair menselijk. Maar schuilt hierin niet net het gevaar, legt de manipulatieve aansturing, ingegeven door een drang naar macht en controle via bijvoorbeeld reclame en propaganda, geen hypotheek op het leven zelf? Dat we verkeerd bezig zijn weten we ondertussen; hoe verkeerd begrijpen we niet.
Gelukkig is er een groeiend besef. We onderkennen ondertussen dat onze handelswijze slechts leidt tot verlies en tweedeling. De huidige systemen werken niet, zo veel is duidelijk. Nooit waren er zoveel depressies als vandaag, nooit was er zoveel eenzaamheid, nooit was de afstand tussen rijk en arm zo groot.
Betekent dit dat we nu moeten opgeven, dat we best kunnen aanvaarden dat het allemaal toch geen zak uitmaakt? Je zou denken van wel, maar dat is verkeerd gedacht.
Een pleidooi voor de kansen
Hierin schuilen net kansen. Ter illustratie: psychiater Randolph M. Nesse benoemt een belangrijk evolutionair principe in zijn boek ‘Het nut van angst en somberheid’. Eén van de dingen die volgens hem kenmerkend zijn bij somberheid is dat ons brein gaat denken, reflecteren. Daarnaast is net wat mensen typeert, het feit dat we zo goed zijn met ons brein, hoopgevend.
The body is a bundle of careful compromises.
Randolph M. Nesse
Laat ons het huidige tijdperk dus net beschouwen als een periode vol kansen. Om het met de woorden uit het boek I Tjing – het Chinese Boek der Veranderingen – te zeggen: “alleen een zwakke wil kan nu nog succes in de weg staan”. Met andere woorden, het is verre van hopeloos. Blijven we trouw aan onze menselijke natuur, geloven we in onze mogelijkheden, vertrouwen we op ons oeroud biologisch systeem en handelen we hier vervolgens naar, dan komt alles ongetwijfeld goed.