Wat kan ik me ongelooflijk druk maken in ‘viespeuken’.
Je kent ze wel. Sigaretje opsteken net voor de trein toekomt. Snel een teug of 3 en vervolgens sterft de sigaret, in het beste geval, met een kordate draaibeweging onder de zool van een schoen. Je hebt er ook die getraind zijn en met een soort handige ‘piets’-beweging het staafje vanachter het stuur door de lucht katapulteren zonder erbij na te denken. Telkens draait mijn maag. Telkens opnieuw maak ik me druk. Ik zit ondertussen in de fase dat ik mensen aanspreek op hun gedrag.

“Sommige vinden het mijn zaak niet. Wel, dat is het wel.”

Iemand moet die troep opruimen. Iemand. In hoofdzaak de natuur. Wij dus allemaal. Afhankelijk van de hoeveelheid bacteriën, schimmels en zuurstof neemt dat zo’n 2 tot 12 jaar tijd in beslag. Om te zwijgen over die filters, dat is plastic, dat vergaat niet.

Als je niet stopt met roken, stop dan op zijn minst om die vieze peuken in het rond te strooien.
Een kleine moeite, toch?

Als het nu gaat om een corona-epidemie of over temperatuurrecords die over elkaars voeten lijken te struikelen, diversiteit is het allesomvattende toverwoord tot snelle genezing.  En hier kunnen wij allen kiezen om dat aan te wakkeren door weer wat verwildering toe te laten.

‘Niets bestaat dat niet iets anders aanraakt’

Jeroen Brouwers

Op Gaia leven ontelbare wezens en die zijn allen met elkaar verbonden. Dankzij deze evenwichten floreert het leven in al zijn wonderbaarlijke verscheidenheid en vormen we samen toch één geheel.

Maar de mens is zich gaandeweg meer en meer plaats gaan toe-eigenen in dit ecosysteem. Het contact met de andere wezens is verbroken. We begrijpen elkaar niet meer. Hierdoor is het respect voor elkaar er niet meer. Denk maar eens hoe we omgaan met onze voedseldieren. Of met onze bomenvrienden in het woud? We vergeten dat we dezelfde moleculen ademen.

Neen, we zijn vervreemd van de natuur. We voelen ons veiliger en beter in zelf gecreëerde werelden in de virtuele realiteit en denken dat onze kinderen er veiliger zijn dan klimmend in een boom. En toch, toch zijn we nog nooit zo afgestomd geweest.

Kunstlicht, kunstmest, kunstvoeding, kunstgras … Alles wordt nagebootst in fabrieken door slimme mannen in witte schorten. Legers controleurs gaan de realiteit te lijf met labels als een nutriscore, een mobiscore, een druktemeter,… Code groen, oranje en rood.

Maar kruidengeneeskunde? Moestuinieren? Yoga of Tai chi ? Een bosbad nemen of tijd maken voor een flinke wandeling in de regen? Dit wordt makkelijk weggezet als geitenwollensokkenpraat.   Neen, “hier, neem een pilletje” is al snel het devies wanneer het even minder gaat en je snel weer aan het presteren moet.

Wel, voor dit nieuwe beestje bestaat dat medicijn nog niet. In de ratrace naar de graal met vele nullen, het vaccin, vergeet men wel eens mee te geven dat we ook kunnen kiezen voor een ander leven.

Niet het steriele leven dat sommige industrieën ons willen opleggen maar het leven van gezond verstand, leven in verbinding en in symbiose met de natuur, leven met wat verwildering. En zo onze immuniteit te verbeteren.

Ik probeer alleszins verbinding te maken met mijn natuur. Die natuur die mij lichamelijk en geestelijk gezond maakt. De echte wereld.

Handen in de aarde in mijn verwilderde (moes) tuin 🙂 Ervaringen die ik graag met je deel.

Christophe Cobbaert voor Natuur&Mens – augustus 2020

Ongeveer twee weken geleden kreeg ik zondag telefoon van, raad je het al, mijn moeder. “Sara, ze zenden vanavond die reportage terug uit op Canvas waarover ik je enkele jaren geleden sprak. Deze keer mag je het echt niet missen!” En ik moet haar gelijk geven, het is echt iets dat je, zeker als natuurliefhebber, moet gezien hebben.

The Salt of The Earth gaat over de wereldberoemde sociaal fotograaf Sebastiàno Salgado. De inmiddels oude Salgado blikt terug op zijn carrière en toont ons prachtige, maar naar de keel grijpende, foto’s van zijn confrontatie met het zwartste waartoe de mensheid in staat is. Nadat hij in de burgeroorlog van Rwanda met heel veel ellende werd geconfronteerd was hij emotioneel helemaal uitgeput. Hij keerde terug naar zijn thuisland Brazilië waar hij zich terugtrok op zijn ouderlijke boerderij. Tijdens zijn kindertijd was het daar een waar paradijs met watervallen, bossen, vogels… Jaren later bleef er na de kap van al de bomen geen sprietje groen, water of vogelpracht meer over. Het vruchtbare bos was veranderd in een droge woestijnvlakte. Sebastiàno had samen met zijn vrouw een droom; de dorre droge woestijnvlakte terug omtoveren tot het vruchtbare bos uit zijn jeugd. Miljoenen bomen werden geplant en na jaren hard labeur vond er een ware metamorfose plaats. Het land begon opnieuw op de groene jungle van weleer te lijken. Het is een prachtig voorbeeld van hoe natuur, die door de mens onherroepelijk beschadigd lijkt, toch weer hersteld kan worden. Natuurvernieling is wel degelijk omkeerbaar. Echt hoopgevend! Na dit wonder besloot Sebastiàno het roer om te gooien. Hij wilde de mens de schoonheid van de natuur laten zien en hem tonen hoe natuur troost kan bieden. Hij ontdekte dat de helft van de aarde er nog ongeveer hetzelfde uitzag als bij de Genesis en besloot dit als thema van zijn laatste project, zijn opus dei, te nemen.

Een prachtige, aangrijpende documentaire gemaakt door Wim Wenders en de zoon van Sebastiàno. Het is niet voor niets dat The Salt of the Earth verschillende prijzen zoals de Special Jury Prize op het Filmfestival van Cannes in de wacht sleepte. Een echte aanrader!

The Salt of The Earth, Braziliaans- Frans- Italiaanse documentaire van 2014 onder regie van Wim Wender & Juliano Ribeiro Salgado.

Op de website van de VRT stond op 13 augustus het volgende te lezen: “De hittegolf van de voorbije week staat nu ook geboekt als “de warmste week” van ons land sinds 1833, sinds de metingen van het KMI in Ukkel.”

Verdorie dacht ik toen, de klimaatverandering eist steeds meer aandacht. Of dit juist is valt te betwisten. Een deel van de eerdere metingen werd geschrapt, zo las ik op 14 augustus, één dag later. Vandaag, meer dan een maand later, de tweede helft van september gepasseerd, gaf het kwik meer dan 25° aan en zitten we weeral met meer dan 10 dagen met absolute droogte.

Eén ding is zeker, het weeral een hele warme week.

Mensen kregen het even zwaar te verduren, net zoals planten en dieren. Wie zwakker staat is gevoelig aan extreme hitte en ook wie geen water meer krijgt gaat dood. Het gevolg; een kleine piek in de coronasterfte die niet in verhouding stond tot de besmettingsgraad, meer dode dieren langs de weg, bomen die het loodje legden… Uitdroging stond daarbij centraal. Zelfs mijn neefje van 8 lag tijdens de hittegolf, enkele dagen, met uitdrogingsverschijnselen aan een baxter in het ziekenhuis. Dat waren bange momenten, dat was schrikken!

De rol van water in de natuur is cruciaal. Zonder water zijn er geen hoogwaardige ecoystemen, is er geen leven, wel een natuurtekort. Het kleinste kind weet dat planten en dieren net als mensen niet overleven zonder. Neem nu bijvoorbeeld een cactus, zelfs daarin zit een flinke dosis water opgeslagen. Dat water wordt overigens door de plant beschermd met stekels, zuren en krachtige alkaloïden. Het lijkt erop dat meneer cactus maar al te best beseft hoe kostbaar dit goedje wel is.

Wat me dan verwondert is het feit dat wij mensen, ondanks onze verstandelijke vermogens, foute beslissingen blijven nemen. Bij bouwwerven worden honderduizenden liters bemalingswater in de riolering geloosd. Om je een idee te geven, dat zijn verschillende zwembaden per dag of zo ’n duizend auto’s die gewassen worden. Moeilijk te begrijpen dat we dit in tijden van droogte blijven tolereren. Solidariteit lijkt voor velen al ver zoek wanneer de buren hun zwembad vullen tijdens de hittegolf. Typisch menselijk zeker; de ene staat zijn auto te wassen met drinkbaar water, de andere vult een slotgracht met rivierwater. We dragen allemaal wel eens water naar zee, of niet?

Niet alleen voor mij, maar voor ons allen daarom een warme oproep tot meer collectief besef. Laat ons kiezen samen te werken aan een natuur die meer veerkrachtig is; gezonde natuur, dat kan evengoed. Zo ’n natuur biedt ons bescherming bij droogte. Denk bijvoorbeeld aan je buren en plant bomen in je tuin, denk wat meer aan de natuur en laat het water van je dak de tuin in stromen in plaats van richting riool. Besef ten volle dat de keuzes die ‘jij en wij’ maken bepalen hoe de wereld er rond ons uitziet, hoe kwetsbaar deze is en welke kwaliteit we mogen verwachten.

Droog stof tot nadenken. En ondertussen… doe ik nog een regendansje.

Dit artikeltje gaat over hoe het geluid van golven die beuken op de rotsen, de wind die ruist door de bomen, een beekje dat kabbelt over wat stenen of een vogel die tsielpt in een boom, ons zenuwstelsel en ons brein beïnvloedt.

Ik herinner me nog goed de natuurwinkel in ons dorp. Een lijkbleke uitgemergelde man achter de toonbank die je achterdochtig aankeek terwijl er muziek van vogelgezang uit een ouderwetse radio in de ruimte weerklonk. Een beeld waar we nog steeds aan terugdenken. Het had toen zoiets raars en zweverigs.

Maar het was niet alleen in de plaatselijke natuurshop dat je dergelijke taferelen aantrof. In een andere winkel  uit de regio, die inmiddels driemaal van naam veranderd is en ondertussen bekend staat onder de noemer Holland & Barett, was het indertijd van hetzelfde. Het geluid van fluitende vogeltjes, een fris regenbuitje of golven die rolden op het strand begeleidde steevast de bezoeker tijdens zijn aankopen. Op dat moment niet echt mijn ding. Zeker als toenmalige puber rook dit wat te veel naar geitenwollen sokken en het esotherische. Maar niets blijft hetzelfde. Zo is de laatstgenoemde winkel tegenwoordig gestopt met het afspelen van dergelijke natuurcd’tjes. Misschien wel jammer. Zeker als je onderstaande bevindingen, van recent onderzoek naar het effect van dergelijke geluiden op ons brein en op ons autonoom zenuwstelsel, erop naleest. Benieuwd? Lees verder

Als inwoner van de provincie Antwerpen ben ik sinds enkele dagen verplicht om een mondmasker te dragen wanneer ik mijn privé terrein verlaat. Op zich geen probleem. Zeker als het voor korte duur is en de temperaturen buiten niet al te hoog oplopen. Daarentegen, bij tropische hitte en bij langdurig gebruik is het net iets minder aangenaam. Het masker begint na een tijdje vochtig te worden, het plakt tegen je gezicht, je wordt je bewust van het feit dat je steeds je eigen adem opnieuw binnenkrijgt, geurtjes dienen zich aan… Wat ik dan doe om een fietstocht, bij 35 graden, naar mijn moeder in het naburige dorp, te overleven, is wat etherische olie op mijn mondmasker aanbrengen voor ik vertrek. Zo haal ik de natuur een beetje dichter bij mezelf. Ik laat me dan bij het aroma van lavendel of appelsien wegvoeren naar Spanje of naar de Provence. Zo’n geurtje dat naar de natuur refereert is zeker voor mensen uit de stad, die geen natuur in hun buurt kunnen opsnuiven, extra interessant.

Hoe breng ik etherische olie aan in mijn masker? Bij een papieren mondmasker meng ik vooraf wat druppels etherische olie in goedkope wodka (wodka is geurloos en bevat een zeer hoog percentage aan alcohol). Dit mengsel giet ik vervolgens in een lege verstuiver. En hopla, enkele pufjes van het ontsmettende en welriekende brouwsel op mijn mondmasker. Even laten drogen. Opzetten. En klaar. Je kan nu tijdens je fietstochtje of wandeling genieten van je lievelingsgeur.

Draag je een stoffen mondmasker met filter? Doe dan gewoon een paar druppeltjes olie op de filter. Laat het goedje vervolgens drogen alvorens de filter in je masker te plaatsen.

Welke geur je kiest is afhankelijk van je persoonlijke voorkeur en je noden van het moment. Wil je wat rustiger worden, kies dan bijvoorbeeld voor natuur in de vorm van lavendel, vetiver of bergamot. Kan je niet zo goed ademen dan is eucalyptus of tijm misschien eerder een goed idee. Let er wel op dat de olie geschikt is om in te ademen, dat ze op je huid mag (voor het geval de olie via het mondkapje in contact komt met je huid), dat ze voor jouw medische toestand geschikt is (bepaalde oliën zijn bijvoorbeeld afgeraden voor zwangere vrouwen)… Respecteer ook altijd de aanbevolen dosis. Van sommige oliën mag je maar een heel kleine hoeveelheid gebruiken. Misschien omdat ik het in en rond mijn huis heb staan; zelf ben ik fan van lavendel, rozemarijn en mandarijn. Hmmm, echt zalige zomergeuren.

Deze appelaar zag ik gisteren, nee niet staan, maar liggen. Er zijn momenten dat natuur je omverblaast, dat je iets ziet dat buiten je begripsvermogen ligt. Verwondering slaat toe waar je het niet verwacht. Een appel aan een dode boom? Je houdt het niet voor mogelijk!

Mijn dochter komt thuis met een artikel uit de Standaard dat ik volgens haar echt moet lezen. Het is een interview van Sarah Vankersschaever met Paul Verhaeghe over zijn laatste nieuwe essay Houd afstand, raak me aan.

Paul Verhaeghe is een oud professor van mij. Als studenten al hingen we aan zijn lippen en nu nog steeds ben ik een groot fan van hem. Ik lees het artikel met volle aandacht. Een stukje waarin hij opkomt voor meer ecologisch denken raakt me diep in het hart. Het sluit zo mooi aan bij datgene waar ik, en ik denk ook andere leden van Natuur & Mens voor pleiten.

Ik citeer : ‘We moeten opnieuw beseffen dat we onderdeel zijn van de natuur en ons er niet tegenover plaatsen, alsof ze de vijand is. Het is een boutade, maar we leven veel te steriel en corona versterkt dat alleen maar. Als we alles te steriel maken, zijn we dood.’ ‘…een mondmasker opzetten en je handen wassen zijn kortetermijnoplossingen. Het zijn noodzakelijke remedies in volle pandemie, maar ze helpen ons niet op de lange termijn. Ik pleit voor een morsiger leven waarbij we meer voeling krijgen met de natuur…’

Zin om het volledige artikel of het essay te lezen? Hier de coördinaten:

‘Het is cynisch, maar er zijn te weinig doden gevallen’. Sarah Vankersschaever. De Standaard, woensdag 15 juli 2020.

Houd afstand, raak me aan. Uitgeverij De Bezige Bij, 2020

‘

Wetenschappers hebben ontdekt dat bomen, net zoals wij mensen, waarschijnlijk een soort van hartslag hebben. We weten al langer dat planten en bomen in een veel tragere tijdsdimensie leven dan wijzelf. Dit maakt dat bepaalde dingen bij hen zo langzaam gebeuren dat we ze niet eens opmerken. Zo denken velen onder ons bijvoorbeeld dat planten niet bewegen. Als we echter een time lapse camera op een plant zetten en de beelden nadien in een sneller tempo achter elkaar monteren, dan zien we dat niets minder waar is. Kijk maar eens naar dit zeer oude filmpje. Daar zie je dat planten wel degelijk bewegen, alleen doen ze dat veel trager dan ons.

Hetzelfde geldt naar alle waarschijnlijk voor hun hartslag. Omdat deze bij bomen zo traag pompt is hij ons tot kortgeleden nooit opgevallen. Een boom zou ongeveer één hartslag genereren per twee à zes uur. Een bomenhart klopt dus heel wat trager dan een mensenhart.

Wetenschappers gingen er altijd al van uit dat bomen het water van de wortels naar de kruin brachten via het proces van osmose. Recent deden de Deense onderzoekers Zlinszky en Barfod echter een vaststelling waardoor deze verklaring in een ander daglicht kwam te staan. Zij ontdekten namelijk dat bomen hun takken en stam, zoals een hart doet, periodiek samentrekken en loslaten. Zlinszky en Barfod denken dat bomen in plaats van via het proces van osmose op deze manier het water van beneden naar boven pompen.

Wat deden Zlinszky en Barfod juist? Zij observeerden de beweging van 22 verschillende boomsoorten met behulp van lasers tijdens een windstille nacht. Bij zeven boomsoorten bewogen de takken zich om de twee à zes uur ongeveer 1 à 1,5 cm op en neer. Uitblinker hierin was een van de lievelingen van mijn dochters; de Magnolia. Ook de stamomtrek zou volgens nog andere studies via een periodiek proces lichtelijk uitzetten en weer inkrimpen. De onderzoekers denken dat de boom op deze manier, zoals een hart zou doen, het water zachtjes omhoog knijpt. Daarbij drukt de stam het water mogelijks omhoog via een xylem. Dit is een soort van holle buis gemaakt van dode cellen. Meer onderzoek is echter nodig.

Mocht bovenstaande redenering juist zijn, dan zit het verschil tussen een mensen- en een bomenhart er hem dus niet alleen in dat het eerste veel sneller pompt dan het tweede maar ook dat het bomenhart niet dient om bloed rond te pompen maar gebruikt wordt om water omhoog te brengen. Interessant, toch?

Wanneer je leest over wonderlijke zaken zoals de hartslag van bomen, de manier waarop ze met elkaar communiceren, voor elkaar zorg dragen… dan is het extra pijnlijk wanneer je tijdens een wandeling ziet dat natuurinstellingen deze indrukwekkende levende wezens eerst toetakelen en vervolgens aan hun lot overlaten. Onbegrijpelijk!

Zlinszky, A. Barfod,  A. Short Interval overnight laser scanning suggests subcircadian periodicity of tree turgor. Plant Signal Behaviour. 2018, 1; 13 (2)

Website New Scientist: https://www.newscientist.com/article/2167003-trees-may-have-a-heartbeat-that-is-so-slow-we-never-noticed-it/

De triggers om dit artikel te schrijven:

Mijn moeder die in coronatijden met mij aan de telefoon hangt voor ons dagelijks babbeltje: “Sara, heb je het al gelezen? Je moet het deksel van de wc bril dicht doen als je doortrekt. De bacteriën zouden anders wel tot 6 meter hoog in de lucht worden gekatapulteerd. Wat verzinnen ze nog allemaal. Zou dit echt kunnen?”

Dit doet me denken aan een artikel dat ik eerder onder ogen kreeg en waarin stond dat bacteriën van planten, de zee, zoetwater en dieren tot in de bovenste lagen van de troposfeer zijn terug te vinden. De troposfeer is de onderste laag van de atmosfeer of dampkring. Kortom moederke, 6 meter is nog niet zo gek.

Mijn twee tienerdochters die tijdens een wandeling met het volgende verhaal afkomen: “Mama, wist je dat ze nu al speciale berglucht in kleine flesjes verkopen. Deze lucht zou exclusief zijn en daarom erg veel geld kosten? Wat is daar nu het nut van? Mama, wie koopt er nu lucht?”

Mijn brein schiet onmiddellijk in actie. Connecties worden gevormd en deze nieuwe informatie wordt geassocieerd met een oud weetje. Ik antwoord: “Valentine en Alice, dat is toch ergens logisch. De lucht die verkocht wordt is misschien wel echt speciaal en mogelijk gezonder dan andere lucht uit bijvoorbeeld een stedelijke context. Neem nu de samenstelling van micro-organismen die zich bevinden in onze lucht, die is overal anders. Zo bevat het ene staal lucht waarschijnlijk een gevarieerdere en gezondere samenstelling van bacteriën en andere micro- organismen dan het andere staal. Daardoor zal niet elk type lucht evenveel bijdragen aan ons microbioom en dus aan onze immuniteit (lees ook het artikel over immuniteit). Misschien bevat de berglucht die men zo duur verkoopt wel zeer speciale micro-organismen die onze immuniteit enorm kunnen boosten? Stel je voor, micro-organismen die men bijna nergens anders in de wereld kan terugvinden? Door de lucht uit het flesje te inhaleren nestelen deze speciale micro-organismen zich dan in jouw lichaam, ze worden onderdeel van jouw lijf en jouw microbioom.”

Plots wordt de verkoop van exclusieve lucht voor ons allen veel plausibeler.

Lucht kan onze gezondheid op vele manieren beïnvloeden. Zo zou ik bijvoorbeeld een artikel kunnen schrijven over de link tussen gezondheid en fijnstof, over de link tussen gezondheid en negatieve ionen of over de link tussen gezondheid en fytoncides. Dit stuk gaat echter over iets helemaal anders. Het gaat over de manier waarop de micro-organismen uit de lucht die we inademen, onze gezondheid beïnvloeden en over hoe planten en dieren hieraan hun steentje kunnen bijdragen. Vragen die ik mezelf dan stel zijn: is de lucht qua microbiële diversiteit anders in een bos dan aan de zee, in de heide of op de bergen? Heeft het aantal microben in de lucht een impact op ons microbioom en dus op onze gezondheid? Is het zinvol om lucht te kopen? Kan lucht een soort van medicijn zijn? Kunnen we, via het soort beplanting dat we zetten in onze tuin of park, de microbiële samenstelling in de lucht veranderen en dus onze gezondheid beïnvloeden? Benieuwd naar de antwoorden? Lees dan verder.