We zullen ons verhaal beginnen met de bacteriën. Als er regen valt zorgt de toenemende vochtigheidsgraad en de zachte beweging van de grond door van het vallen van de druppels ervoor dat er bepaalde stoffen in de bodem en de omringende lucht vrijkomen, wat op haar beurt zorgt voor de warme aardachtige geur. Een van deze stoffen is een molecule die de naam geosmine draagt.
Geosmine wordt geproduceerd door een bacterie met de naam streptomyces. Deze bacterie zit in de meeste gezonde bodems en wordt ook gebruikt voor het produceren van commerciële antibiotica. Streptomyces verteert in de bodem allerlei organisch materiaal. Het is een proces van aerobe bacteriën en blauwalgen dat geosmine doet ontstaan. Bij langdurige droogtes gaat de bacterie in een soort van slaapstand waardoor er geen geosmine meer vrijkomt. Begint het te regen dan schiet de bacteriën wakker, komt zijn metabolisme in actie en is er een boost van geosmine. Deze plotse explosie van geosmine vangen wij in de vorm van een aardse geur op met onze neus.
Maar evengoed de regendruppels zelf zijn verantwoordelijk voor een tijdelijke hogere concentratie van geosmine in de lucht. Door de kracht waarmee de druppels op de bodem vallen stuiteren ze terug in de lucht en nemen ze op hun reis wat geosmine mee. De druppels vullen daarnaast holtes in de grond op met water. Dat water drukt aanwezige gassen, waaronder ook geosmine, de lucht in. De grond ademt dan als het ware geosmine uit. In de eerste uren na een regenbui zit er daardoor ongeveer 14 keer zoveel geosmine in de lucht als anders.
Vele diersoorten waaronder de mens zijn zeer gevoelig voor de geur van geosmine. Neem nu kamelen, die kunnen in de woestijn geosmine van op kilometers afstand al ruiken. Handig want het helpt hen om een oase waar water in de grond zit op te sporen. In deze zin kan het opvangen van geosmine het verschil tussen leven en dood maken.
Maar ook wij mensen zijn kampioenen in het detecteren van geosmine met onze neus. We ruiken het molecuul zelfs in hele grote verdunning. Ik spreek dan van een verdunning van wel 5 deeltjes op een biljoen. Sommige experten opperen dat onze neus zo goed is in het opsporen van geosmine omdat dit gewoonweg in onze genen zit. Voor onze voorouders was het waarschijnlijk van levensbelang om een dergelijke geur te detecteren. Dit omdat hij zou verwijzen naar vruchtbaarheid en de groei van gewassen. Niet gek dus dat geosmine wordt bestempeld als een primaire, primitieve geur. Zeg gerust een soort van oerparfum.
Interessant is vervolgens dat we dus wel houden van de aangename en kalmerende geur van geosmine maar dat we minder fan zijn van zijn smaak. Ik heb het dan bijvoorbeeld over de typische grondsmaak die we weleens ruiken en proeven bij rode bieten. Iets wat velen onder ons niet weten te appreciëren. Meteen ook een van de belangrijkste redenen waarom we groenten zoals rode biet vaak aan de kant laten liggen.
Verder is geosmine mogelijk verwant aan terpenen. Dit is een vluchtige stof die we in duizenden planten- en boomsoorten terugvinden en die daar verantwoordelijk is voor het kenmerkende aroma van de plant of boom. Plantaardige chemicaliën zoals terpenen die een aangename geur hebben bevinden zich vaak in de haartjes van het blad. Regendruppels kunnen deze fijne haartjes beschadigen waardoor deze stoffen vrijkomen. Zeker bij hele droge planten kan regen veel schade aanrichten met als gevolg dat geurstoffen meer vrijkomen dan anders. Vergelijk het met kruiden die je zou fijnmalen met een vijzel. De geur wordt in dat geval, zoals je zelf misschien ooit al eens opmerkte tijdens het koken, plots veel intenser. Maar er is meer.
Droge periodes kunnen planten aanzetten om hun metabolisme te vertragen waardoor ze trager groeien en minder energie en water nodig hebben. Een regenbui kan het metabolisme terug in gang zetten waardoor aangenaam geurende stoffen vrijkomen. Onweersbuien dragen tenslotte ook hun steentje bij. Bliksemschichten en elektrische ontlading van de atmosfeer die daarbij komt kijken vullen de lucht met de scherpe geur van ozon. Wellicht is dit eveneens een van de ingrediënten van de o zo zalige petrichor melange.
Romke van de Kaa, De onderwereld van de tuin, Van microbe tot mol. Atlas Contact 2020
Website BBC: https://www.bbc.com/news/science-environment-44904298
Website Washington Post: https://www.washingtonpost.com/lifestyle/home/savoring-that-earthy-smell/2015/04/22/b42c096e-e1f3-11e4-81ea-0649268f729e_story.html
Website Trouw: https://www.trouw.nl/nieuws/wat-veroorzaakt-toch-die-lekkere-geur-na-een-zomerse-bui~baed9dd7/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F