Auteur: Sara Adriaensen

Als inwoner van de provincie Antwerpen ben ik sinds enkele dagen verplicht om een mondmasker te dragen wanneer ik mijn privé terrein verlaat. Op zich geen probleem. Zeker als het voor korte duur is en de temperaturen buiten niet al te hoog oplopen. Daarentegen, bij tropische hitte en bij langdurig gebruik is het net iets minder aangenaam. Het masker begint na een tijdje vochtig te worden, het plakt tegen je gezicht, je wordt je bewust van het feit dat je steeds je eigen adem opnieuw binnenkrijgt, geurtjes dienen zich aan… Wat ik dan doe om een fietstocht, bij 35 graden, naar mijn moeder in het naburige dorp, te overleven, is wat etherische olie op mijn mondmasker aanbrengen voor ik vertrek. Zo haal ik de natuur een beetje dichter bij mezelf. Ik laat me dan bij het aroma van lavendel of appelsien wegvoeren naar Spanje of naar de Provence. Zo’n geurtje dat naar de natuur refereert is zeker voor mensen uit de stad, die geen natuur in hun buurt kunnen opsnuiven, extra interessant.

Hoe breng ik etherische olie aan in mijn masker? Bij een papieren mondmasker meng ik vooraf wat druppels etherische olie in goedkope wodka (wodka is geurloos en bevat een zeer hoog percentage aan alcohol). Dit mengsel giet ik vervolgens in een lege verstuiver. En hopla, enkele pufjes van het ontsmettende en welriekende brouwsel op mijn mondmasker. Even laten drogen. Opzetten. En klaar. Je kan nu tijdens je fietstochtje of wandeling genieten van je lievelingsgeur.

Draag je een stoffen mondmasker met filter? Doe dan gewoon een paar druppeltjes olie op de filter. Laat het goedje vervolgens drogen alvorens de filter in je masker te plaatsen.

Welke geur je kiest is afhankelijk van je persoonlijke voorkeur en je noden van het moment. Wil je wat rustiger worden, kies dan bijvoorbeeld voor natuur in de vorm van lavendel, vetiver of bergamot. Kan je niet zo goed ademen dan is eucalyptus of tijm misschien eerder een goed idee. Let er wel op dat de olie geschikt is om in te ademen, dat ze op je huid mag (voor het geval de olie via het mondkapje in contact komt met je huid), dat ze voor jouw medische toestand geschikt is (bepaalde oliën zijn bijvoorbeeld afgeraden voor zwangere vrouwen)… Respecteer ook altijd de aanbevolen dosis. Van sommige oliën mag je maar een heel kleine hoeveelheid gebruiken. Misschien omdat ik het in en rond mijn huis heb staan; zelf ben ik fan van lavendel, rozemarijn en mandarijn. Hmmm, echt zalige zomergeuren.

Mijn dochter komt thuis met een artikel uit de Standaard dat ik volgens haar echt moet lezen. Het is een interview van Sarah Vankersschaever met Paul Verhaeghe over zijn laatste nieuwe essay Houd afstand, raak me aan.

Paul Verhaeghe is een oud professor van mij. Als studenten al hingen we aan zijn lippen en nu nog steeds ben ik een groot fan van hem. Ik lees het artikel met volle aandacht. Een stukje waarin hij opkomt voor meer ecologisch denken raakt me diep in het hart. Het sluit zo mooi aan bij datgene waar ik, en ik denk ook andere leden van Natuur & Mens voor pleiten.

Ik citeer : ‘We moeten opnieuw beseffen dat we onderdeel zijn van de natuur en ons er niet tegenover plaatsen, alsof ze de vijand is. Het is een boutade, maar we leven veel te steriel en corona versterkt dat alleen maar. Als we alles te steriel maken, zijn we dood.’ ‘…een mondmasker opzetten en je handen wassen zijn kortetermijnoplossingen. Het zijn noodzakelijke remedies in volle pandemie, maar ze helpen ons niet op de lange termijn. Ik pleit voor een morsiger leven waarbij we meer voeling krijgen met de natuur…’

Zin om het volledige artikel of het essay te lezen? Hier de coördinaten:

‘Het is cynisch, maar er zijn te weinig doden gevallen’. Sarah Vankersschaever. De Standaard, woensdag 15 juli 2020.

Houd afstand, raak me aan. Uitgeverij De Bezige Bij, 2020

‘

Wetenschappers hebben ontdekt dat bomen, net zoals wij mensen, waarschijnlijk een soort van hartslag hebben. We weten al langer dat planten en bomen in een veel tragere tijdsdimensie leven dan wijzelf. Dit maakt dat bepaalde dingen bij hen zo langzaam gebeuren dat we ze niet eens opmerken. Zo denken velen onder ons bijvoorbeeld dat planten niet bewegen. Als we echter een time lapse camera op een plant zetten en de beelden nadien in een sneller tempo achter elkaar monteren, dan zien we dat niets minder waar is. Kijk maar eens naar dit zeer oude filmpje. Daar zie je dat planten wel degelijk bewegen, alleen doen ze dat veel trager dan ons.

Hetzelfde geldt naar alle waarschijnlijk voor hun hartslag. Omdat deze bij bomen zo traag pompt is hij ons tot kortgeleden nooit opgevallen. Een boom zou ongeveer één hartslag genereren per twee à zes uur. Een bomenhart klopt dus heel wat trager dan een mensenhart.

Wetenschappers gingen er altijd al van uit dat bomen het water van de wortels naar de kruin brachten via het proces van osmose. Recent deden de Deense onderzoekers Zlinszky en Barfod echter een vaststelling waardoor deze verklaring in een ander daglicht kwam te staan. Zij ontdekten namelijk dat bomen hun takken en stam, zoals een hart doet, periodiek samentrekken en loslaten. Zlinszky en Barfod denken dat bomen in plaats van via het proces van osmose op deze manier het water van beneden naar boven pompen.

Wat deden Zlinszky en Barfod juist? Zij observeerden de beweging van 22 verschillende boomsoorten met behulp van lasers tijdens een windstille nacht. Bij zeven boomsoorten bewogen de takken zich om de twee à zes uur ongeveer 1 à 1,5 cm op en neer. Uitblinker hierin was een van de lievelingen van mijn dochters; de Magnolia. Ook de stamomtrek zou volgens nog andere studies via een periodiek proces lichtelijk uitzetten en weer inkrimpen. De onderzoekers denken dat de boom op deze manier, zoals een hart zou doen, het water zachtjes omhoog knijpt. Daarbij drukt de stam het water mogelijks omhoog via een xylem. Dit is een soort van holle buis gemaakt van dode cellen. Meer onderzoek is echter nodig.

Mocht bovenstaande redenering juist zijn, dan zit het verschil tussen een mensen- en een bomenhart er hem dus niet alleen in dat het eerste veel sneller pompt dan het tweede maar ook dat het bomenhart niet dient om bloed rond te pompen maar gebruikt wordt om water omhoog te brengen. Interessant, toch?

Wanneer je leest over wonderlijke zaken zoals de hartslag van bomen, de manier waarop ze met elkaar communiceren, voor elkaar zorg dragen… dan is het extra pijnlijk wanneer je tijdens een wandeling ziet dat natuurinstellingen deze indrukwekkende levende wezens eerst toetakelen en vervolgens aan hun lot overlaten. Onbegrijpelijk!

Zlinszky, A. Barfod,  A. Short Interval overnight laser scanning suggests subcircadian periodicity of tree turgor. Plant Signal Behaviour. 2018, 1; 13 (2)

Website New Scientist: https://www.newscientist.com/article/2167003-trees-may-have-a-heartbeat-that-is-so-slow-we-never-noticed-it/

De triggers om dit artikel te schrijven:

Mijn moeder die in coronatijden met mij aan de telefoon hangt voor ons dagelijks babbeltje: “Sara, heb je het al gelezen? Je moet het deksel van de wc bril dicht doen als je doortrekt. De bacteriën zouden anders wel tot 6 meter hoog in de lucht worden gekatapulteerd. Wat verzinnen ze nog allemaal. Zou dit echt kunnen?”

Dit doet me denken aan een artikel dat ik eerder onder ogen kreeg en waarin stond dat bacteriën van planten, de zee, zoetwater en dieren tot in de bovenste lagen van de troposfeer zijn terug te vinden. De troposfeer is de onderste laag van de atmosfeer of dampkring. Kortom moederke, 6 meter is nog niet zo gek.

Mijn twee tienerdochters die tijdens een wandeling met het volgende verhaal afkomen: “Mama, wist je dat ze nu al speciale berglucht in kleine flesjes verkopen. Deze lucht zou exclusief zijn en daarom erg veel geld kosten? Wat is daar nu het nut van? Mama, wie koopt er nu lucht?”

Mijn brein schiet onmiddellijk in actie. Connecties worden gevormd en deze nieuwe informatie wordt geassocieerd met een oud weetje. Ik antwoord: “Valentine en Alice, dat is toch ergens logisch. De lucht die verkocht wordt is misschien wel echt speciaal en mogelijk gezonder dan andere lucht uit bijvoorbeeld een stedelijke context. Neem nu de samenstelling van micro-organismen die zich bevinden in onze lucht, die is overal anders. Zo bevat het ene staal lucht waarschijnlijk een gevarieerdere en gezondere samenstelling van bacteriën en andere micro- organismen dan het andere staal. Daardoor zal niet elk type lucht evenveel bijdragen aan ons microbioom en dus aan onze immuniteit (lees ook het artikel over immuniteit). Misschien bevat de berglucht die men zo duur verkoopt wel zeer speciale micro-organismen die onze immuniteit enorm kunnen boosten? Stel je voor, micro-organismen die men bijna nergens anders in de wereld kan terugvinden? Door de lucht uit het flesje te inhaleren nestelen deze speciale micro-organismen zich dan in jouw lichaam, ze worden onderdeel van jouw lijf en jouw microbioom.”

Plots wordt de verkoop van exclusieve lucht voor ons allen veel plausibeler.

Lucht kan onze gezondheid op vele manieren beïnvloeden. Zo zou ik bijvoorbeeld een artikel kunnen schrijven over de link tussen gezondheid en fijnstof, over de link tussen gezondheid en negatieve ionen of over de link tussen gezondheid en fytoncides. Dit stuk gaat echter over iets helemaal anders. Het gaat over de manier waarop de micro-organismen uit de lucht die we inademen, onze gezondheid beïnvloeden en over hoe planten en dieren hieraan hun steentje kunnen bijdragen. Vragen die ik mezelf dan stel zijn: is de lucht qua microbiële diversiteit anders in een bos dan aan de zee, in de heide of op de bergen? Heeft het aantal microben in de lucht een impact op ons microbioom en dus op onze gezondheid? Is het zinvol om lucht te kopen? Kan lucht een soort van medicijn zijn? Kunnen we, via het soort beplanting dat we zetten in onze tuin of park, de microbiële samenstelling in de lucht veranderen en dus onze gezondheid beïnvloeden? Benieuwd naar de antwoorden? Lees dan verder.

Wat kan natuur betekenen voor angst en andere mentale gevolgen van deze crisis?

Zaterdagmiddag, ik sta samen met een heleboel mensen in een lange rij aan te schuiven voor de supermarkt. De meeste mensen dragen een mondmasker. Er wordt niets tegen elkaar gezegd. Gezichten staan gespannen. De vrouw achter me houdt wel drie of vier meter afstand van mij. Ik probeer eens te glimlachen naar haar maar niets lijkt het ijs te breken. De angst en gespannenheid is voelbaar aanwezig. Het lijkt wel of ik in een griezelige sciencefictionfilm ben aanbeland.

Psychologen en psychiaters waarschuwen voor de mentale impact van de crisis. Het is dan ook gek dat er, voor zover ik weet, geen psychologen of psychiaters rechtstreeks zetelen in het expertenteam GEES dat België moet begeleiden in de exit uit de corona-lockdown.

Men dreigt nogal eens te vergeten dat niet alleen de fysieke gezondheid en de economie enorme schade kunnen ondervinden door deze coronacrisis, maar dat evengoed onze mentale gezondheid heel wat te verduren krijgt. Huiselijk geweld, eenzaamheid, angst, onzekerheid; onze confrontatie ermee was nog nooit zo groot.

Over welke angsten en onzekerheden gaat het dan? Wel, het gaat dan over de angst en onzekerheid om ziek te worden, om het werk te verliezen, om wat de economische gevolgen van de crisis zullen zijn en ga zo maar door. Om nog maar te zwijgen van de eenzaamheid door het gebrek aan sociaal contact, het isolement.

Psychologische hulp is in deze dagen essentieel. Niet alleen voor onze fysieke en mentale gezondheid van nu, maar ook voor die van later. We weten inmiddels dat de impact van de geest op onze fysieke gezondheid niet te onderschatten valt en dat ons mentaal welbevinden enorm belangrijk is voor ons lichamelijk functioneren. Denk maar aan fenomenen waarbij onze geest ons lichaam ‘stuurt’, zoals dat bij fantoompijn en het placebo-effect het geval blijkt.  

De vraag is: kan natuur iets betekenen om de mentale gevolgen van deze crisis in te perken? Ik denk dan in de eerste plaats aan de enorme angst die er momenteel heerst en het effect dat natuur kan uitoefenen op deze angst. Temeer omdat, in de meeste onderzoeken hierrond, het verminderen van angst aangehaald wordt als een belangrijk positief effect van natuur. Natuur draagt zo bij tot een betere gezondheid.

lees verder

In deze coronatijden is een goede immuniteit ontzettend belangrijk. Het beschermt ons naar alle waarschijnlijkheid beter tegen het Covid-19 virus en het helpt ons vermoedelijk om het virus zelf, en de neveneffecten ervan, te overwinnen. Een verzwakte immuniteit wordt zowel geassocieerd met fysieke aandoeningen zoals ontstekingen en auto-immuunstoornissen als met psychische problemen zoals depressie.

Maar het is niet alleen een goede immuniteit ansich die ons kan helpen. We ervaren door de maatregelen, en de angst en zorgen die het virus met zich meebrengt, extra veel stress. Denk maar aan krantenkoppen die coronatijden vergelijken met oorlogstijden, beelden van massagraven met anonieme lijken in New York, berichten over lege winkelrekken en mensen die vechten om een pak spaghetti, dokters die moeten kiezen welke patiënt ze zullen helpen en welke patiënt ze moeten laten sterven…

Dat stress ongunstig is voor onze immuniteit is ondertussen wel duidelijk. Stress kan niet alleen rechtstreeks onze gezondheid beïnvloeden. Stress kan evengoed onrechtstreeks, via een verzwakte weerstand, tal van aandoeningen in de hand werken.

In coronatijden is het met andere woorden nog crucialer dan ooit om onze stress de baas te blijven en onze immuniteit te boosten. Kan natuur hierin een rol spelen? En als natuur onze immuniteit zou kunnen verbeteren, hoe doet natuur dit dan? Zijn er bepaalde tips en tricks inzake natuur en immuniteit? En wat met mensen die niet over een tuin of buurtpark beschikken?

lees verder

Dit artikel is geschreven net voor de Corona maatregelen in werking traden

Gisteren een hele dag met barstende migraine in mijn bed. Dat is echt balen. Normaal gezien mocht ik gaan spreken voor een groep studenten van U Gent over mijn passie ‘Groen & Gezondheid’. Na 23 jaar terug in het auditorium waar ik zelf voor het eerst les kreeg. Hoe leuk zou dat zijn geweest. Helaas, het heeft niet mogen zijn. In plaats daarvan lag ik in mijn bed. In mijn geval, naast het bos, de plek bij uitstek om alles op een rijtje te zetten en inspiratie te putten.

De dag voordien. Onze piano ligt nu echt wel te vol. Bij gebrek aan kasten is het deksel  bedolven onder stapels boeken. Ik probeer er eentje vanonder uit te halen. De stapel wankelt. Er valt een artikel op de grond ‘Kan boomschors helpen tegen ADHD?’. Dat was ik helemaal vergeten. Mijn moeder, een apothekeres met een voorliefde voor planten, had dit schrijfsel afgelopen zomer speciaal voor mij uit de krant geknipt. Het plan was toen al om er iets over neer te pennen. Dus wat later dan verwacht hier een artikeltje over natuur en – je kan het al raden- ADHD.

Als laatste nog een tip: diegenen die het artikel tot op het einde uitlezen zullen wellicht een geheim brouwseltje ontdekken.

Wat is het en komt het veel voor?

ADHD is de afkorting van het engelse ‘Attention Deficit Hyperactivity Disorder’. Zoals de term al doet vermoeden is ADHD een gedragsstoornis die te maken heeft met aandachtsproblemen en hyperactiviteit. Om het in de woorden van mijn vroegere prof te zeggen: ‘Het zijn die mannekes die soms letterlijk in de gordijnen hangen’. Ja, denk ik nu na al die literatuur over natuur en ADHD gelezen te hebben, misschien is dat wel bij het tekort aan bomen dat ze een gordijn uitpikken om in te klimmen.

Daarnaast is er nog het gebrek aan impulsbeheersing of eenvoudiger gezegd; mensen met ADHD zijn nogal impulsief en doen af en toe iets zonder eerst na te denken (wat ook een voordeel kan zijn).

Komt ADHD veel voor? Hoeveel kinderen en jongeren hebben last van deze stoornis? Sommige schattingen spreken van 3 tot 5 procent, anderen van 6 à 7 procent.  Mochten we van een prevalentie van 5 procent uitgaan dan wil dat zeggen dat 1 op 20 kinderen ADHD heeft. Dat betekent dat er in elke klas gemiddeld een leerling met ADHD zit. En inderdaad mijn twee dochters kennen elk minstens een kind van hun leeftijd met ADHD uit hun klas. Niet verwonderlijk dus dat het een van de diagnoses is die kinderpsychiaters het meest vaststellen. Al gaan er wel eens stemmen op dat er heel wat van die ‘etiketten’ ten onrechte zouden worden gegeven.

Dit in het midden gelaten, je geneest niet zomaar van ADHD. Er is geen wonderpilletje of therapie dat je er zo maar vanaf helpt. Je kan wel leren om er beter mee om te gaan, maar dat wil niet zeggen dat er geen volwassenen zijn die nog altijd last hebben van hun ADHD symptomen. En dit is iets wat we nogal eens vergeten. Vandaar dat dit artikel niet alleen nuttig kan zijn voor ouders van kinderen met ADHD, maar evengoed voor ouders met ADHD.

Lees hier verder: Het effect van natuur op de kernsymtomen

Heb je tien minuten voor een korte vragenlijst? Wetenschappers van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), de Universiteit Gent en de KU Leuven onderzoeken hoe buitenactiviteiten tijdens de coronacrisis ons mentaal welzijn beïnvloeden.

Klik hier voor de link naar de vragenlijst

Daar lag een boek in het schab met op de kaft een uiterst charmante grijze tijgerkat met een deftig groen kostuum, geel overhemd en vichyruiten das.  De Mens in het Dier stond er. Wow, dacht ik: dat is de mannelijke versie van mijn kat ‘Appelmoesje’! Dit boek moet ik lezen. 

Paasochtend ergens midden jaren tachtig. Ik moet ongeveer 6 jaar zijn geweest. Twee omgekeerde emmers in de living. Een rode en een blauwe. Mijn hart klopte sneller. Wat zou eronder zitten. Chocolade paaseieren? Cadeautjes? Voorzichtig haalde ik de emmers weg. Wat er tevoorschijn kwam overtrof al mijn verwachtingen. Twee kleine kittens: een zwarte en een grijze tijger. Al snel werden ze omgedoopt tot respectievelijk ‘Roos babytje’ en ‘Appelmoesje’. Vraag me niet meer hoe ik hierop kwam. Het enige dat ik me herinner was dat ik het ongeloofelijk schattig vond klinken.  De katten hadden niet alleen uitzonderlijke namen, ze kregen ook een uitzonderlijke behandeling. Ik deed bijvoorbeeld niets liever dan ze aan te kleden als echte mensenkinderen. Prachtige jurken met schotse ruiten. Ik had altijd al gedroomd van een babyzusje en zag, als gerenomeerde poppenmoeder, mijn kans schoon. Waarom deed ik dat? Misschien omdat een kat en een mens  90 % DNA gemeenschappelijk zouden hebben? Omdat ik de mens in het dier Appelmoesje zag? Wie zal het zeggen. Echt diervriendelijk was mijn toenmalige gedrag in ieder geval niet. Dat heb ik inmiddels wel begrepen. Mijn oprechte, maar veel te late, excuses ‘Roos babytje’ en ‘Appelmoesje’.

De twee kittens uit mijn jeugd even ter zijde gelaten, het boek ‘De MENS in het DIER’ is niet voor niets een bestseller van Der Spiegel. Norbert Sachser, de Duitse professor in de Zoölogie en directeur van het Centrum voor Gedragsbiologie, die het geschreven heeft, leert ons heel wat interessante dingen over deze mens in het dier. Vooral een stukje waarin hij onderzoeken beschrijft over omgeving en welzijn trok mijn persoonlijk aandacht. Wisten jullie hoe verregaand de invloed van onze omgeving op ons gedrag, ons brein en ons welzijn wel niet is? Dat natuur en architectuur onze gezondheid mee kunnen bepalen? Hieronder mijn relaas. Ik popel immers om jullie te vertellen wat ik zo bijzonder vind aan dat specifieke stukje dat ik met de grootste belangstelling las.

lees verder

Misschien heeft het wat langer op zich laten wachten dan ik zelf gehoopt had maar hier uiteindelijk dan toch het vervolg op het stuk over eenzaamheid  en natuur geïnspireerd op het boek van Manfred Spitzer. Zoals ik jullie reeds beloofde beste lezers, zal dit stuk jullie een beetje meer vertellen over natuur, eenzaamheid, pijn, depressieve gevoelens en onze basisbehoeften.

We steken van wal met het thema pijn. Een thema dat mede dankzij mijn lieve nonkel, professor Hugo Adriaensen, mijn interesse heeft gewekt. In deze context zou ik het graag met jullie hebben over een populaire studie van Roger Ulrich. Voor diegenen onder ons die nog niet vertrouwd zijn met dit, toch wel wereldberoemde, onderzoek zullen we het opzet en het resultaat nog even kort schetsen.

In het begin van de jaren 80 uit de vorige eeuw bestudeerde Ulrich welk effect het uitzicht vanuit een ziekenhuiskamer had op patiënten hun herstel en hun ervaring van pijn. Na het ondergaan van een galblaasoperatie werd een groep patiënten een kamer toegewezen die uitkeek op een boom, een andere groep kreeg een kamer die enkel zicht had op een bakstenen muur. Wat bleek? Patiënten met de kamer met het groene uitzicht herstelden sneller en vroegen minder pijnstillers dan zij met de kamer met het zicht op enkel wat bakstenen. Hoe kwam dit? Via welk mechanisme verliep het reduceren van pijn bij het zien van een boom? Met de informatie uit het boek van Spitzer in het achterhoofd kunnen we hierover een mogelijke hypothese distilleren.

 lees verder