Auteur: Sara Adriaensen

Over de liefde voor wandelen, voor natuur en voor filosofie en over hoe een werk van meer dan 150 jaar oud de dag van vandaag zo brandend actueel kan zijn!

We hebben in onze familie blijkbaar iets met de combinatie wandelen en filosofie. Neem nu mijn zus; filosofe en fervent (snel)wandelaar op hoge hakken. Of haar zoon; student filosofie die in een brief aan zijn grootouders liet weten dat hij recent de geneugten van het wandelen had ontdekt. Hoe mooi is dat?

Toch zijn zij geen uitzonderingen. lees je literatuur over het thema wandelen dan valt het op hoe vaak het de filosofen zijn die tot de groep van fervente wandelaars behoren. Mijn zus en mijn neefje zijn dus absoluut geen buitenbeentjes wat betreft de combinatie wandelen en filosoferen. Wandelen zet, zo lijkt het alleszins, aan tot filosoferen of is het eerder omgekeerd; zet filosoferen aan tot wandelen? Doet er eigenlijk niet toe. Waar ik het met jullie over wil hebben is een klein boekje getiteld ‘Wandelen. Op zoek naar verloren natuur’. En nee, dit boekje is niet zomaar van eender wie, het is van de welbekende Amerikaanse natuurfilosoof Henry David Thoreau.

Het essay dat in dit werk beschreven wordt, was voor het eerst beschikbaar in 1862. Een maand nadat Thoreau stierf aan TBC. Toch heeft het tot 2018 geduurd voor het in het Nederlands verscheen.

De uitgave betreft een klein paars-rozig zakboekje met een interessant voorwoord van botanisch filosoof Norbert Peeters. Het staat ondertussen als meer dan een jaar uitnodigend naar mij te lonken in mijn moeders boekenkast. Het lijkt me echt iets voor mij, of moet ik zeggen voor mensen zoals mij die van filosofie, wandelen en natuur houden.

Waarom kies ik juist dit werkje als ik het wil hebben over filosofie en wandelen en niet dat van bijvoorbeeld Rousseau? Wel, bij het lezen ervan viel me op hoe het werk, ondertussen meer dan 150 jaar oud, heden ten dagen nog altijd zo actueel is! Dit raakt me en motiveert me om de filosofische stellingen van Thoreau met jullie te delen.

Bovendien zijn deze stellingen niet alleen leuk, om tijdens koude winteravonden bij het haardvuur over te mijmeren, ze zijn mogelijks ook voer voor een catchy gespreksonderwerp waarmee je kan uitpakken op het volgende feestje. Wil jij binnenkort overkomen als de meest intellectuele persoon van het gezelschap,  lees dan hier verder.

Een tijdje terug contacteerde een studente journalistiek mij voor een factcheck naar aanleiding van een nieuwsbericht dat een paar dagen daarvoor was uitgebracht. Met enige schaamte moet ik aan het meisje in kwestie bekennen dat ik het nieuws een paar dagen niet meer heb gevolgd. Al die negatieve berichtgeving rond corona heeft me even allergisch gemaakt voor de media. Maar hier zit ik dus, met mijn spreekwoordelijke mond vol tanden. Ik kom volledig uit de lucht gevallen. Shit! Na wat doorvragen kom ik te weten dat het gaat om een onderzoek van de Onafhankelijke Ziekenfondsen en de KU Leuven naar het effect van luchtvervuiling op mentale problemen.

Uit dit onderzoek blijkt, volgens de vriendelijke studente aan de lijn, dat op dagen met meer luchtvervuiling er meer mensen op hun werk uitvallen ten gevolge van mentale problemen zoals depressie en burn-out. Daaruit zou men volgens haar concluderen dat pieken in luchtvervuiling mentale problemen kunnen triggeren. Ze vraagt of ik het hiermee eens ben? Ik denk even hardop na en zeg haar dat dit op het eerste zicht misschien een raar verband lijkt, maar dat wanneer je uit de literatuur weet dat luchtvervuiling ontsteking kan teweegbrengen en dat ontsteking op haar beurt geassocieerd wordt met bepaalde mentale problemen, zoals sommige vormen van depressie, het verband plots heel logisch wordt. Wow, zou mijn redenering kloppen? Met de kennis die ik de afgelopen jaren heb opgedaan kan dit bijna niet anders, maar toch? Nadat ze de telefoon heeft ingehaakt ga ik snel op het internet kijken om te zien of mijn gedachtengang ook door de onderzoekers uit de bewuste studie wordt bevestigd. En ja hoor, ik vind zelfs twee onderzoeken (het Vlaamse waarover de studente het had en een Brits onderzoek van kort daarvoor) waarin men ontsteking inderdaad ziet als de “missing link” tussen luchtvervuiling en mentale aandoeningen. Oef, ik had het bij het juiste eind. Goed, nu probeer ik de “missing link” heel kort iets beter aan jullie uit te leggen. Vervolgens ga ik een klein beetje dieper in op de relatie natuur, luchtvervuiling, ontsteking en mentale aandoeningen om te eindigen met een paar tips. Zin in meer? Lees dan hier verder.

“Duisternis kan geen duisternis verdrijven, enkel het licht is daartoe in staat.” Martin Luther King

Het is een grijze, druilerige herfstdag. Omdat de energieprijzen de pan uitswingen staat de verwarming een flink stuk lager. De koude en somberheid kruipen in mijn lijf. Ik neem een zakdoekje uit mijn dikke wollen vest en snuif eraan. Waarom? Wel dit zielig vodje bevat een heerlijk aroma dat vermoedelijk een effect zal uitoefenen op mijn donkere gemoed.

Mijn onstilbare geurhonger – ik betrap mezelf erop dat ik de laatste tijd als een soort van verslaafde heel der dagen aan zakdoeken met eigenbereide aroma’s loopt te snuffelen – heeft te maken met mijn hernieuwde interesse voor de impact van geur op onze psyche. Het laatste boek dat ik in deze context las raadde me aan om bijvoorbeeld aan de geur van bergamot te ruiken wanneer ik overvallen zou worden door een gevoel van somberheid dat geassocieerd kan worden met lichtgebrek. Deze dag was met andere woorden het moment bij uitstek om dit advies eens uit te testen. En ja, het aroma van bergamot is inderdaad fris en opwekkend. Wanneer het mijn neus binnendringt doet het me denken aan een zuiders zonnetje.

De geur is werkelijk heerlijk en even voel ik me waarachtig wat vrolijker. Het is net op dat ogenblik dat me een idee te binnen schiet. Wat als ik nu iets zou schrijven over het therapeutisch effect van daglicht en de link tussen licht en een ‘healing evironment’?

Tegenwoordig is de term ‘healing environment’ een hot issue. Het spijtige is echter dat men vaak niet weet wat de term precies inhoudt. Daardoor wordt hij te pas en te onpas op een holle, inhoudsloze manier gebruikt. Toch is het niet mijn bedoeling om in dit artikel van naaldje tot draadje aan jullie uit te leggen wat een healing environment hoort te zijn. Wat ik wel wil meegeven is dat – het woord zegt het zelf al – een healing environment slaat op het feit dat onze omgeving, mits goed ingericht, therapeutisch en helend kan werken. Vandaar de grote interesse voor dit begrip vanuit ziekenhuizen en andere instellingen waar mensen naartoe komen om te genezen.

De idee van een omgeving als helende factor is overigens niet nieuw, men is met dit gedachtengoed reeds lang geleden vertrouwd geraakt. Denk bijvoorbeeld maar aan de iconische Britse zuster Florence Nightingale. Zij promootte in haar tijd al het belang van natuurlijk daglicht, frisse lucht, stilte of lawaaireductie en toegang tot natuur en tuinen voor het herstel van haar patiënten. En weet je wat, Nightingale sloeg de nagel op de kop, want ze had het meteen over vier onmiskenbare onderdelen of elementen waaruit een ‘healing environment’ volgens de hedendaagse literatuur zou moeten bestaan.  Met andere woorden de idee van een helende omgeving is niets nieuws, het is gewoon iets dat terug is van weggeweest.

Terug naar Florence Nightingale of ‘The Lady with the Lamp’ zoals ze ook weleens werd genoemd; je ziet dat zij reeds in de 19^de eeuw inzag dat licht een onmisbaar ingrediënt is van een helende of therapeutische omgeving. Wel, het is over dat inzicht van haar, met name dat licht helend kan werken, dat dit artikel zal gaan. We zullen samen bekijken waarom licht belangrijk voor ons is, welke soorten licht er bestaan en welk effect ze op ons uitoefenen, welke tips we kunnen meegeven wat betreft licht en ga zo maar door. Hopelijk kan ik jullie er zo van overtuigen dat voldoende natuurlijk daglicht een onmisbaar element zou moeten zijn van elk type van helende omgeving. Zin om meer te lezen? Klik dan op deze link

Kinderen zijn nieuwsgierig, ze hebben nog fantasie te over. Een icoon van kinderlijke fantasie en nieuwsgierigheid is het alombekende verhaal van Alice in Wonderland.

Wow, nostalgie, één van de grijs gedraaide lievelings lp’s uit mijn jeugd en daarom een van de redenen waarom ik mijn jongste dochter de naam Alice gaf. Goed, want ik ben aan het afdwalen. Wat ik met ‘Alice’ wil zeggen is dat ik het spijtig vind dat we als volwassenen nog zo weinig gebruik maken van onze kinderlijke nieuwsgierigheid en fantasie. Spijtig als je bedenkt dat je daardoor minder goed ‘kijkt’ en zo heel wat leuke dingen mist.

Er is namelijk een verschil tussen ‘zien’ en ‘kijken’. Hoe leg ik dit het beste aan jullie uit? Wel, voor diegenen die een trap in huis hebben. Weten jullie hoeveel treden deze trap eigenlijk telt? Waarschijnlijk niet. Dit komt omdat je misschien tien keer op een dag de trap op en af gaat en de trap dus wel ziet, maar de trap niet bewust bekijkt of waarneemt.  Je ziet zonder te zien. Dit gaat zo bij vele dingen.

Door onder andere een gebrek aan kinderlijke nieuwsgierigheid ga je minder bewust de wereld om je heen bekijken. Je denkt dat je alles al kent en alles al weet. Hierdoor zal je eerder onbewust de dingen waarnemen en ze ‘zien’ maar ze niet bewust ‘bekijken’. Zonde, want zo ga je minder connecteren met je omgeving en laat je vaak heel wat moois en interessants aan je neus voorbij gaan. Daarom pleit ik ervoor om af en toe wat meer met de ogen van Alice in Wonderland naar de wereld om je heen te kijken, inclusief naar de natuur. Doe je dit dan zal je zien dat je contact met de natuur intenser wordt en dat er heel wat nieuwe, spannende dingen te ontdekken vallen. Je hoeft tenslotte niet naar het andere eind van de wereld te reizen om nieuwe dingen te ontdekken! Vlakbij huis is er vaak nog evengoed veel onontgonnen gebied.

Wat ik wil zeggen is: ga af en toe eens terug naar je kindertijd en wees je bewust van de verwondering waarmee deze tijd gepaard ging. Denk aan één van de eerste woorden die je als kleine ukkepuk leerde, KIJK en doe dit vervolgens met de open verwonderde blik van een kind.

Hoe kan je dit concreet toepassen? Wel, trek bijvoorbeeld eens de natuur in en doe alsof je een ruimtewezen bent dat net met zijn ruimtetuig in het bos is geland en bijgevolg voor de eerste keer voet op de planeet aarde zet. Je ziet voor het eerst de eigenaardige bleke bollen die paddestoelen heten, je ziet lange bruine stokken met een groene kruin, je voelt een korrelige substantie onder je voeten… Kijk, voel, hoor, ruik, spring, dans en wees verwonderd. Je zal merken dat je tripje buiten heel wat intenser wordt, waardoor de kans van een positief effect van natuur op je gezondheid alleen maar toeneemt.

‘Niet weten’ is belangrijk om met ‘nieuwe ogen’ te kijken en zo nieuwe dingen te ontdekken. Gewoonte is dodelijk. Je ‘ziet’ dan niet meer, maar gaat op automatische piloot. Vandaar zou ik nog het volgende willen meegeven; wandel eens achterwaarts, doe je dagelijkse wandeling in omgekeerde richting, kies een pad dat je niet kent…

Een mens is een gewoontedier en kiest vaak dezelfde plek aan tafel, dezelfde route naar het werk, hetzelfde eten als ontbijt. Voer verandering in, zo zie je nieuwe dingen, blijf je alerter, zie je veel meer, word je beleving van je omgeving dieper. Wandel bijvoorbeeld aan de andere kant van de straat, op een ander moment van de dag (’s avonds in plaats van ’s ochtends of omgekeerd) en zie de verschillen.

Kom uit je comfortzone om nieuwe dingen te ontdekken, ervaringen op te doen en kansen te creëren. Loop op een andere manier door het bos (op handen en voeten, zijwaarts, blootvoets…), gebruik een ander verplaatsingsmiddel (een fiets in plaats van te voet of omgekeerd), neem andere mensen mee of ga juist eens alleen…

Laat het gewoon op je af komen, plan je route niet en zie, zoals de bekende filosoof en fervent wandelaar Henry Thoureau, waar je uitkomt.  Houd eventueel een route in gedachte, maar laat ruimte voor improvisatie. Laat je voeten je de weg wijzen, kies het pad dat je het meest aantrekt, blijf af en toe staan om alles in je op te nemen, te betasten, te bekijken, te beluisteren, te besnuffelen, te observeren. Geef je over aan het moment, de ervaring  van het hier en nu door je bijvoorbeeld bewust te worden van elke stap die je zet, de temperatuur en de wind op je huid, het spel van licht en schaduw in de bomen, de geuren die je neus binnenstromen, de klanken. Ga van de bekende paden af en zoek kleine weggetjes en open ruimtes. Door geen plan te hebben en van de betreden paden af te gaan, ga je sneller je neus of je intuïtie achterna en zal je sneller nieuwe dingen ontdekken. Net zoals Alice in Wonderland of de ruimtereizigers uit onze kindertijd zouden doen. En denk er tenslotte aan: wil je de band met jouw omgeving en met de natuur verdiepen, ga dan wat meer kijken in plaats van zien. Ken jij ondertussen trouwens al het aantal treden van die spreekwoordelijke trap?

Zoals jullie wellicht al is opgevallen ben ik vanuit mijn vakgebied, de omgevingspsychologie, bijzonder geïnteresseerd in alles wat te maken heeft met de link tussen natuur en onze gezondheid. Vandaar dat me in de plaatselijke bib een boek van de Deense onderzoekster Susanna Soberg in het oog sprong met de titel ‘Winterzwemmen. Zwemmen in natuurwater voor een gezonder en gelukkiger leven.’

Ik nam het boek mee naar huis, begon er op een snikhete zomerdag in te lezen en had instant goesting om het uit te proberen.

Toen ik halverwege was kreeg mijn man te horen dat er iets mis was met zijn immuniteit en daardoor mogelijks met zijn bloedvaten en zijn gewrichten; dit ten gevolge van zijn eerste anti-corona-injectie. Misschien kon het boek dat ik aan het lezen was hem wel een stukje verder helpen? Ik vorderde in het boek en las daarom met nog meer nieuwsgierigheid als tevoren over de gezondheidsvoordelen van winterzwemmen. En wat bleek; wel, de voordelen die Soberg in haar boek beschreef hadden onder andere te maken met bloedvaten, gewrichten en immuniteit. Het leek wel alsof winterzwemmen de activiteit bij uitstek was voor mensen met problemen zoals mij man. Dat zette me ertoe aan om de kennis uit dit boek kort met jullie te delen, want wellicht is hij niet de enige op de planeet die op dit moment kampt met gezondheidsklachten waarvoor winterzwemmen enig soelaas kan bieden. Als je daarnaast weet dat de herfst een uitgelezen periode is om je lichaam geleidelijk aan het koude water te laten wennen en jezelf zo op een niet al te bruuske manier in het avontuur van winterzwemmen te storten, dan is het nu een geschikt moment om jullie voor dit avontuur warm te maken.

Dus zijn jullie klaar voor een overzichtje met datgene wat ik geleerd heb van de Denen over winterzwemmen? Ik ben alvast benieuwd of jullie na het lezen ervan voldoende overtuigd zijn om jullie de komende winter in het ijskoude water onder te dompelen.

Lees het artikel verder via deze link!

Voor deze tekst liet ik mij inspireren door de Japanse zenmonnik en tuinarchitect Shunmyo Masuno. Hij schreef over hoe je gelukkiger wordt door via zen de kunst van het eenvoudig leven onder de knie te krijgen. De natuur maakt zowel onderdeel uit van zen, van tuinen als van een eenvoudiger leven. Kortom drie zaken waar Masuno gepassioneerd door is. Niet onlogisch dus dat de natuur constant terugkomt in zijn werk.

Geïnteresseerd naar datgene wat ik van Masuno leerde, aangevuld met enkele van mijn eigen inzichten en tips om je leven te verrijken. Lees dan verder via deze link. Misschien kan je er wel iets van opsteken?

Wist je dat we het effect van natuur op onze fysieke gezondheid kunnen aflezen aan een aantal fysiologische parameters en de concentratie van een aantal stoffen in ons bloed en onze urine?

Dat natuur goed is voor onze gezondheid is dus niet enkel iets wat we instinctief aanvoelen, het is evengoed iets dat we objectief kunnen meten. Interessant toch in een tijd waarin dingen pas als waar of echt wordt aangenomen als ze ook daadwerkelijk meetbaar zijn?

Benieuwd op welke stoffen en parameters in ons lichaam natuur, zonder dat jij het ziet, een effect kan uitoefenen? Benieuwd naar welke magie er in je lichaam aan de gang is terwijl jij door het bos wandelt? Lees dan hier verder.

Natuur is goed voor onze gezondheid, maar waarom? Welke mechanismen zijn hier aan het werk? Misschien zit het gevoel van schoonheid, dat velen onder ons ervaren als ze de natuur aanschouwen, daar wel voor iets tussen? Wat verstaan we onder de moeilijke termen neuro-esthetiek of neurobiologie van schoonheid? Kunnen we het feit of iemand iets mooi of lelijk vindt simpelweg aflezen in iemands brein? Zullen de waterlelies van Monet bij de meeste mensen andere veranderingen teweeg brengen in de hersenen dan bijvoorbeeld de oude vrouw van Massijs? Wat doet schoonheid met ons? Helpt schoonheid ons gemakkelijker te herstellen? Kan schoonheid angst, pijn en stress verminderen en ons daarbovenop een goed gevoel bezorgen? Is er een verband met de natuur? Benieuwd naar de antwoorden die ik gevonden heb op al deze vragen? Lees dan via deze link het ganse artikel.

Wellicht hebben jullie al wel eens een afbeelding van een brein onder ogen gekregen. Daarop is te zien dat de linker- en rechterhersenhelft lichtjes van elkaar verschillen en dat er tussen beide helften een soort van duidelijke splitsing aanwezig is. Kortom, het brein is opgedeeld in twee stukken, stukken die men in vakjargon ook wel eens hemisferen noemt. 

Men dacht lang dat de ene hersenhelft uitsluitend diende voor bijvoorbeeld redeneren, ratio en taal en de andere voor bijvoorbeeld emotie, imaginatie en intuïtie. Men sprak in dit kader over de vrouwelijke en de mannelijke hersenhelft. Dit blijkt niet correct te zijn; vele aspecten zoals taal en emotie hebben niet te maken met één maar met beide hersenhelften. Vandaar dat het lange tijd taboe was om over een gespleten of een verdeeld brein te praten. 

Vandaag de dag is er echter iemand die, het feit dat ons brein uit twee verschillende delen bestaat en dit een gevolg heeft op ons denken en ons gedrag, terug onder de aandacht wil brengen. We hebben het dan over psychiater, schrijver en voormalig literatuurwetenschapper uit Oxford, Iain McGilchrist. Hij schreef over dit thema een zeer interessant boek, The Master and His Emissary (De meester en zijn afgezant), waaraan onlangs ook een documentaire werd opgedragen, zijnde: The Divided Brain. Het werk van McGilchrist blijkt, uit wat opzoekingswerk op het internet, baanbrekend te zijn. Zowel de wereldbefaamde Britse komiek John Cleese als de meer serieuze aartsbisschop van Canterbury prijzen het aan.

Waar het in het boek om draait is dat ons brein fundamenteel verdeeld is.  Met onze linker- en onze rechterhersenhelft begrijpen, bekijken en behandelen we de wereld totaal verschillend. Beide manieren zijn goed en zelfs noodzakelijk. Ze vullen elkaar aan. Een evenwicht tussen links en rechts is cruciaal en onmisbaar voor de gezondheid van onszelf, de ander en de wereld rondom ons. Het probleem is dat er, in de loop van de geschiedenis, een onevenwicht is gekomen tussen ‘links’ en ‘rechts’. Onze westerse wereld doet voor 80% beroep op onze linker hemisfeer. ‘Links’ is aan de macht, ‘rechts’ wordt verwaarloosd en ondergewaardeerd. Dit kan, in de optiek van McGilchrist, leiden tot stoornissen.

Hoe kunnen we de weegschaal terug in balans brengen? Wat is de rol van natuur hierin?  Waarom zijn we enerzijds het contact met de natuur kwijt en waarom is anderzijds dat contact met de natuur zo belangrijk? Lees verder.

In dit artikel zal ik het hebben over stress, angst, stemming en het effect van een (natuurlijke) omgeving op onze smaak en op ons eetgedrag. Een combinatie van twee thema’s, waar ik me mee bezighoud of bezighield. Zo nam ik tijdens mijn studiejaren, in het kader van mijn thesis, de link tussen emoties en eten onder de loep. Het effect van de (natuurlijke) omgeving op stress, angst en onze stemming is dan weer iets waar ik me heden ten dagen in verdiep.

In het bos krijgt ons brein rust door kalmerende visuele indrukken zoals groentinten en fractale vormen, door kalmerende geluiden zoals getsjielp van vogels of het kabbelen van een beek en door ontspannende geuren zoals het oerparfum geosmine. Kortom, natuur vermindert stress; daarvoor bestaan inmiddels voldoende harde wetenschappelijk bewijzen.

Hieraan kunnen we een interessant stukje neurologie koppelen. Kort samengevat komt het erop neer dat ons autonoom zenuwstelsel (het zenuwstelsel dat je niet zelf kan controleren) bestaat uit twee tegengestelde systemen: het sympatisch en het parasympatisch zenuwstelsel. Bij de detectie van gevaar, zoals vroeger het opduiken van een leeuw, activeren we ons sympatisch zenuwstelsel oftewel onze fight,flight or freeze reactie. Is het gevaar terug gaan liggen, de leeuw is bijvoorbeeld afgedropen, dan activeren we automatisch het parasympatisch zenuwstelsel dat ons in rest en digest modus zet. Het sympatisch en het parasympatisch zenuwstelsel vertegenwoordigen met andere woorden twee tegenovergestelde kanten van een medaille: activeren en kalmeren.

Hieruit volgt dat, wanneer we ons ontspannen in de natuur, we ons parasympatisch zenuwstelsel  stimuleren waardoor we in een soort van rust- en verteertoestand terechtkomen. In deze ontspannen staat kunnen we ons voedsel beter verteren.

Meteen een van de redenen die ons wijst op de logica dat we ons voedsel buiten in de natuur, wanneer we ons in een ontspannen staat bevinden, gemakkelijker kunnen verteren dan is stresserende omgevingen; omgevingen, die onze rest en digest modus verstoren, zoals de stad. We kunnen zelfs nog een stapje verder gaan, zo gaan er stemmen op die beweren dat we ons eten buiten niet alleen gemakkelijker verteren en opnemen, ons eten zou in een rustgevende natuurlijke context ook beter smaken. Bovendien zou ons eetgedrag er anders zijn. Benieuwd naar meer lees dan via deze link verder.