Naar aanleiding van een nieuwe brochure ‘Bouwstenen en inspiratie voor kindgerichte voortuinen’ ging Natuur & Mens op de koffie bij Kind & Samenleving. In de eerste plaats is de brochure bedoeld voor ontwerpers, planners en stedenbouwkundigen. Zij kunnen de voorwaarden scheppen om van onze vaak vergeten voortuinen échte plekken te maken, het liefst mét de kinderen erbij, voor spel, ontmoeting en ontdekking van de buurt.
Natuur en Mens ging recent op bezoek bij Ann Sterckx en Rudy Vandamme, 2 ecopsychologen die de relatie tussen mens en natuur diepgaand onderzoeken, op persoonlijk vlak, maar ook in hun professionele activiteiten. Voor hen is een diepgaande relatie met natuur een absolute noodzaak om als mens tot volle bloei en authenticiteit te komen en dienen we de natuur met respect en eerbied te behandelen, als gelijkwaardige partner. Net zoals Natuur en Mens vinden zij dat natuur opnieuw op de voorgrond moet komen van onze alledaagse beslissingen, in het besef dat wij als mens deel uit maken van iets veel groter dan onszelf.
Onderstaand filmpje is het relaas van de bijzondere conversatie die we met hen hadden. Laat het jou ook zo inspireren net zoals het met ons heeft gedaan!
Voor meer info en contact met Ann en Rudy, ga naar: http://earthwise.education/
Toxicoloog Henk Tennekes (1950) is universiteitsdocent, doctor en ingenieur en heeft een succesvolle loopbaan als hij in 2009 wereldkundig maakt dat de massale bijen- en vogelsterfte samenhangt met neonicotinoïde pesticiden, ook wel neonics genoemd. Hij publiceerde zijn boek ‘A disaster in the making‘ waarin hij het grote publiek waarschuwde voor een dreigende milieucatastrofe. Het middel zou het ei van Columbus zijn. Producent Bayer, ook bekend van Aspirine, brengt de stof aan het begin van de jaren negentig op de markt. Het is een middel waarmee zaaizaad kan worden gecoat alvorens het de grond in gaat. De boer heeft door deze preventieve behandeling geen omkijken meer naar zijn gewassen. Het klinkt als een sprookje, maar dan komen de problemen. De stof komt in de plant terecht en daarmee ook in het stuifmeel en de nectar. Zo komt het in de wilde bij en de honingbij die zorgen voor gewasbestuiving. De stof tast het zenuwstelsel van de bij aan waardoor deze gedesoriënteerd raakt en de weg naar de korf niet kan terugvinden. Ook verzwakt het de bij waardoor hij sneller sterft. Al met al een zeer ongewenste situatie want bijen zijn van levensbelang voor gewasbestuiving.”
Het werd de klokkenluider niet in dank afgenomen. Hij verloor al zijn geld, maar hij hield voet bij stuk en sinds eind vorig jaar is het gebruik van drie neonicotinoïden (clothianidin, thiamethoxam en imidacloprid) in Europa verboden. Ook is het inmiddels verboden om zaad dat is behandeld met neonicotinoïden te gebruiken of te verhandelen. “Ik moest voor de waarheid kiezen.”
“In 2009 hoorde ik over de massale bijensterfte en verdiepte me erin. Ik las over incidenten in Frankrijk in relatie tot een nieuw middel waardoor bijen stierven. Ik dacht gelijk aan Druckrey: dit is een stof die geen drempelwaarde heeft, er is geen veilige dosis. Daarbij kwam dat van de zaadcoating 95 procent in de bodem bleef zitten. Bij regen komt dat in het oppervlaktewater terecht. Toen wist ik: we zijn de insecten aan het uitroeien. Eén: elke concentratie is giftig en twee: het verspreidt zich over het hele land. Insecten zijn er niet alleen voor de bestuiving, insecten zijn ook voer. Vissen leven van insectenlarven, vogels leven van insecten in de broedtijd, amfibieën, kikkers, egels, vleermuizen, reptielen. Een heel ecosysteem stort in elkaar. Er voltrekt zich een ramp.”
Zwitserse biologen hebben de laatste jaren honing verzameld van over de hele wereld en overal zaten neonicotinoïden in. Japanse toxicologen hebben in 2012 aangetoond dat die neonicotinoïdestoffen ook een interactie aangaan met de hersenen van zoogdieren. Hersenontwikkeling vindt voor het grootste deel plaats in de buik van de moeder! De nieuwste epidemiologische studies tonen een relatie tussen pesticiden en autisme bij kinderen. Uiteindelijk doet het de mens de das om.”
Foto Henk Tennekes door Henk Derksen“Iedereen praat over de klimaatverandering als gevolg van de CO2-uitstoot. In de loop van de tijd zal dat ook tot rampspoed leiden, maar de insectensterfte is een veel directer probleem. De symbiose tussen plant en insect is miljoenen jaren oud. Die is in gevaar en daarmee ons hele ecosysteem. En wat te denken van glyfosaat dat wordt nog steeds op grote schaal toegepast. Iedereen kent ze: de gele weilanden in het voorjaar. Het helpt alle wilde planten om zeep. Klaproos, korenbloem, je ziet ze niet meer. Het is de mens die de basis waarop levensprocessen existeren zelf naar de knoppen helpt.
Het problematische is dat mensen geen doemverhalen willen horen. We hebben na de Tweede Wereldoorlog een fout gemaakt. We kampten met voedseltekorten. De efficiëntie van de voedselproductie moest omhoog. De ruilverkaveling werd ingevoerd, de mechanisatie nam toe en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Binnen tien jaar hadden we voedseloverschotten en begon de afname van de biodiversiteit. We hebben de denkfout gemaakt voedsel met gif te produceren. We moeten terug naar een ecologische vorm van landbouw, zonder gif.”
Een verwilderde tuin is beter voor het klimaat dan een perfect verzorgd gazon. Dat maakte de ByeByeGrass-campagne duidelijk met een actie aan het Atomium. De reclame van tuincentra leert de Vlaming onnodig dat hij zijn grasperk kort en verzorgd moet houden, vindt student groenmanagement Louis De Jaeger. De student groenmanagement aan Hogeschool VIVES nodigde experts uit die uitleggen waarom een strak grasperk het klimaat en de biodiversiteit niet vooruit helpt. Onder andere wetenschapsjournalist Dirk Draulans pleit voor meer bomen, bloemen en wilder gras in onze tuinen en parken. Vanuit het ‘Samen bouwen aan tuinen‘-concept dat we als Natuur & Mens vooruitschuiven, kunnen we dat idee alleen maar aanmoedigen.
“Als we ons gras allemaal om de vier weken maaien in plaats van om de week,
dan heeft dat een enorme impact op de waterhuishouding en de biodiversiteit.”
Louis De Jaeger pleit al een jaar voor minder strakke gazons. Hij baseert zich op tuinexperts die benadrukken dat grasperken niet van nature verzorgd blijven, maar uitgroeien tot een plaats voor bloemen, struiken en bomen.
Die natuurlijke groei leidt tot schonere lucht, een woonplaats voor dieren en een aardoppervlak dat beter bestand is tegen droogte en overstroming.
“België bestaat uit iets minder dan tien procent tuin, dus als we ons gras allemaal om de vier weken maaien in plaats van om de week, dan heeft dat een enorme impact op de waterhuishouding, de biodiversiteit en ook gewoon op onze vrije tijd”. De meesten zullen de tips van Louis De Jaeger graag horen. Hij wil vooral dat u uw grasmaaier vaker aan de kant laat staan. Eén keer in de maand maaien, in plaats van elke week, zorgt voor dikkere graswortels die de droogte beter verdragen en een teveel aan water makkelijker opnemen.
Daarnaast geeft Louis De Jaeger de tip om meer planten te laten groeien in uw tuin. Een bloemenweide vraagt minder onderhoud, minder energie en creëert een trekpleister voor vlinders. Drie bomen in elke Vlaamse tuin zouden volgens De Jaeger de luchtkwaliteit en de biodiversiteit enorm verbeteren. De ByeByeGrass-campagne wil dus vooral dat u relaxter tuiniert.
Beluister het gesprek met Louis De Jaeger:
Op vrijdag 15 maart 2019 organiseert Springzaad.be samen met BOS+ (project GLE), Provincie O-Vlaanderen (project Klimaat-gezonde speelplaatsen) en Regionaal Landschap Meetjesland een dag vol informatie, inspiratie en uitwisseling rond breed toegankelijke en inclusieve speelnatuur, waarbij ook aandachtspunten voor een goed ontwerp van de groene buitenruimte. De praktische toolbox ‘Green Learning Environment’ wordt voorgesteld (je kan hem zelfs meteen mee uittesten buiten) en er komen ervaringen uit Nederland en Vlaanderen aan bod. Alles gaat door op campus St-Gregorius bij Gent.
2 SUBSIDIEPOTJES VOOR SCHOLEN
Het maaien in slingers door het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft zijn vruchten afgeworpen: op de Zeedijk in Assendelft telde de Vlinderstichting deze zomer meer dagvlinders dan voorheen.
Sinusbeheer is een ’slingerende manier van maaien’, waarbij je in de eerste maaironde de helft van de vegetatie laat staan en in de tweede maaironde de andere helft. Hierdoor ontstaat een gevarieerde plantengroei, waarvan vlinders, bijen en vogels profiteren. Het in slingers maaien is geïntroduceerd door de Belg Jurgen Couckuyt, hij werd er in 2016 ’Vlinderbeheerder van het Jaar’ mee.
Afgelopen zomer startte het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en de provincie Noord-Holland met dit zogenoemde sinusbeheer op de Assendelverzeedijk. Voorheen werd deze dijk volledig gemaaid. De dijk heeft geen waterkerende functie meer, waardoor er geëxperimenteerd kan worden met ecologisch beheer.
Elf verschillende dagvlinders
Op twee proefvakken van vijfhonderd meter is het sinusbeheer toegepast. De Vlinderstichting heeft dit jaar drie veldbezoeken aan de zeedijk gebracht. In totaal troffen zij er 24 dagvlinders van 11 verschillende soorten aan en 4 wilde bijen van 1 soort.
Er werden meer dagvlinders gezien in de sinusproefvakken dan in de overige vakken. Het is aannemelijk dat dit komt door het sinusbeheer omdat er gedurende een langere periode bloeiende planten beschikbaar zijn. De wilde bijen werden alleen in de sinusproefvakken aangetroffen. Vier exemplaren van één bijensoort is onvoldoende om dit als effect van het beheer te bestempelen. De komende jaren moet uitwijzen of ook de bijen profiteren van het in slingers maaien.
Met de campagne ‘Operatie perforatie’ willen Infopunt Publieke Ruimte en Aquafin zoveel mogelijk gemeentebesturen, bedrijven, organisaties en individuele burgers aanmoedigen om (openbare) ruimte te ontharden zodat regenwater beter kan infiltreren in de bodem. Dat levert in een dichtbebouwd Vlaanderen heel wat voordelen op: minder overstromingen, minder bodemverdroging, meer verkoeling op hete zomerdagen en extra groen in het straatbeeld. Dat groen zorgt dan weer voor meer biodiversiteit, zuivere lucht en neemt extra water op. Kortom, hoe meer water er in de bodem kan, hoe beter voor onze leefomgeving en gezondheid.
De Aquafin-prijs is een extra stimulans om ontharding op de beleidsagenda’s te zetten. Waterdoorlatende inrichting van de openbare ruimte moet een automatisme worden. Projectvoorstellen indienen kan tot en met 31 oktober 2018. Je vindt hier meer informatie over ‘operatie perforatie’ en hier over de Aquafin-prijs.
In onze zoektocht naar interessant leesvoer stootte Natuur & Mens op dit stukje van Daniel C. Wahl over het streven naar een regeneratieve cultuur waarin we de juiste vragen stellen en aandacht schenken aan onze relaties.
We moeten reageren op het feit dat menselijke activiteit in de afgelopen eeuwen en millennia schade heeft toegebracht aan het functioneren van gezonde ecosystemen. De beschikbaarheid van hulpbronnen neemt wereldwijd af, terwijl de vraag toeneemt naarmate de menselijke bevolking blijft uitbreiden. We blijven ecosysteemfuncties uithollen door onverantwoord ontwerp en levensstijlen van ongebreidelde consumptie.
Hij stelt dat duurzaamheid alleen niet voldoende is als doel. Het woord duurzaamheid zelf is ontoereikend. We hebben nood aan een regeneratieve menselijke cultuur die gezond, veerkrachtig en aanpasbaar is; het zorgt voor de planeet en zorgt voor het leven in het besef dat dit de meest effectieve manier is om een bloeiende toekomst voor de hele mensheid te creëren. We moeten streven naar duurzaamheid vanuit een systeemperspectief, daarbij proberen we het patroon te behouden dat het hele systeem verbindt en versterkt. Duurzaamheid is in de eerste plaats de systemische gezondheid en veerkracht op verschillende schaalniveaus, van lokaal tot regionaal en wereldwijd.
Wahl hekelt het nalaten van het voorzorgsbeginsel dat als doel heeft zoveel mogelijk acties te voorkomen die in de toekomst een negatief effect zullen hebben op het milieu en de menselijke gezondheid. Hij stelt zich luidop de vraag: “Waarom de schaal van implementatie van innovatie niet beperken tot lokaal en regionaal niveau totdat het bewijs van de positieve impact ervan ondubbelzinnig is aangetoond?”
Lees het volledige artikel.
Dinsdag stelde Jantje Beton (NL) de resultaten voor van haar ‘buitenspeel-onderzoek’. Dat toont dat er dramatisch minder buiten wordt gespeeld. Grote generatieverschillen in spelen zijn duidelijk zichtbaar. Daar waar (groot)ouders vroeger massaal naar buiten gingen, spelen kinderen nu binnen. In vergelijking met 2013 is het aantal kinderen dat elke dag buiten speelt in de buurt gedaald van 20% naar 14%!
Van de 1,2 miljoen kinderen op de basisschool zijn er dus meer dan 1 miljoen kinderen die niet meer
dagelijks buitenspelen. Jantje Beton heeft in het kader van haar 50-jarig bestaan het onderzoek naar spelen uit 2013 onder kinderen herhaald. Tevens is er een vergelijking gemaakt met spelen vroeger en nu.
In dit onderzoek stonden twee vragen centraal:
In vergelijking met 2013 is het aantal kinderen dat elke dag buiten speelt in de buurt gedaald van 20% naar 14%!
Wel geeft één op de drie kinderen aan minder vaak buiten te spelen dan hij/zij zou willen (28%). De belangrijkste barrières om buiten te spelen zijn voor kinderen ‘saaiheid van de speelplekken’en ‘liever binnen willen blijven om te spelen’. Bij binnen spelen zijn TV kijken en gamen favoriet bij kinderen. Buiten zijn dat fietsen en klimmen en klauteren. Een op de zeven kinderen geeft aan te druk te zijn met school en hobby’s om buiten te spelen.
Download de resultaten uit het onderzoek:
Onderzoek Buitenspelen 2018
Onderzoek Buitenspelen 2013
De laatste Vlaamse resultaten over buiten spelen dateren van 2008. Deze werden destijds vergeleken met de cijfers uit 1983. Toen was de conclusie in 2008 – op 25 jaar tijd – een halvering van het buitenspelen in het publieke domein. Om de vergelijking te maken werd destijds een ‘speelindex’ ontwikkeld. Deze speelindex vergelijkt het aantal geobserveerde spelende kinderen in een wijk met het aantal kinderen dat er woont. De index werd zowel voor 1983 als voor 2008 berekend voor een aantal buurten die ruimtelijk vergelijkbaar zijn. Naar de evolutie rond buiten spelen de afgelopen 10 is het gissen. Tijd voor een nieuw onderzoek?
Download de resultaten uit het onderzoek:
Onderzoek Buitenspelen 2008 (uitgebreid / samenvatting)
2 STUDIEDAGEN IN MEI
Natuur & Mens heeft een duidelijke visie die ze vertaalt in een gedragen kwaliteitslabel dat uitgaat van de kracht van natuur, waakt over de kwaliteit van natuur en instaat voor een balans tussen plant, dier en mens. Het label moet in de toekomst garant staan voor de handhaving van verschillende principes en/of criteria gelinkt aan onze visie, onderbouwde aanpak, uitvoering en opvolging bij – in de eerste plaats – projecten van Natuur & Mens vzw.
Op 16 juni organiseert Natuur & Mens een denkdag waarop al onze experten invulling geven aan het Natuur & Mens-label. Ook externe experten en toonaangevende organisaties worden uitgenodigd. Het label moet in de toekomst garant staan voor de handhaving van verschillende principes, onderbouwde aanpak, uitvoering en opvolging bij projecten van Natuur & Mens vzw en externe partners. Wordt vervolgd!