20.05.2017 / master in de klinische psychologie, Sara Adriaensen
“De ‘juiste’ omgeving of ruimte is van onschatbare waarde voor ons welzijn. Hoe meer studies des te groter het besef van de impact die een fysieke omgeving of (publieke) ruimte op ons functioneren heeft.”
Richtlijnen voor de (semi) openbare sector zoals een zorginstelling.
In tegenstelling tot de uitgebreide wetenschappelijke kennis over de voordelen van een groene omgeving, zijn er weinig concrete richtlijnen voorhanden om de theorie om te zetten naar de praktijk. Daarom schreef ik als master in de klinische psychologie samen met mijn man, tuin- en landschapsarchitect Pepijn Verheyen, de trilogie; OVER NATUUR & GEZONDHEID.
- de voordelen van natuur – deel één van het drieluik; een overzicht van de bestaande (wetenschappelijke) studies omtrent de voordelen van natuur voor de gezondheid en het welbevinden van de mens.
- ontwerptips en richtlijnen voor de groene ruimte – deel twee van het drieluik; richtlijnen en ontwerptips om de groene omgeving in te richten zodat ze een maximaal positief effect heeft op onze gezondheid en ons functioneren.
- natuur en psychische stoornissen – deel drie van het drieluik; wat kan natuur doen voor (psychische) stoornissen zoals; ADHD, autisme, dementie, obesitas, depressie & burn-out. Hoe richt je een groene omgeving best in voor mensen met deze problemen.
In deze trilogie komen alle facetten van het nut van groene ruimte aan bod en geven wij diverse tips over hoe we onze omgeving zo kunnen inrichten dat deze een optimale positieve invloed heeft op ons welzijn en/of onze gezondheid. Vanuit mijn jarenlange ervaring rond groen- en omgevingspsychologie, op basis van evidence based en biophilic design, en Pepijn ‘s functie als landschapsontwikkelaar, heden actief als ambtenaar aan het UZGent, distilleerden wij de concrete richtlijnen. Hiermee kunnen mensen, uit onder andere de (semi) openbare sector, aan de slag om de fysieke omgeving om te vormen tot een ‘healing environment’.
Healing environment.
Het begrip healing environment zien we vooral als een ontwerpvisie bij zorginstellingen opduiken. Healing environment verwijst in dit kader naar de fysieke omgeving van een zorginstelling die het welzijn van patiënten, familie en werknemers bevordert en hun stress vermindert. Het doel is met andere woorden, via het creëren van een herstellende omgeving, de lichamelijke en fysieke gezondheid verbeteren en zo het genezingsproces versnellen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van evidence based design. Dit zijn ontwerprichtlijnen die hun oorsprong vinden in recent wetenschappelijk onderzoek.
Healing garden.
Bij een healing environment behoort veelal ook een healing garden. Dit is een tuin bij een zorginstelling die het welzijn van patiënten, bezoekers en personeel wil promoten. Elke omgeving kan onze gezondheid bevorderen maar onderzoek toont aan dat vooral groen hierin een belangrijke rol kan spelen. Het verband tussen groen en onze gezondheid is in verschillende studies aangetoond. Een healing garden verlicht de symptomen, vermindert stress, verbetert het algemeen welbevinden en geeft hoop. In tegenstelling tot therapeutische tuinen zijn healing gardens niet ontworpen voor een specifieke doelgroep. Ze dienen een diverse populatie met verschillende noden en vragen ook een meer passieve betrokkenheid. Het Universitair Ziekenhuis Gent beschikt inmiddels over verschillende healing gardens zoals bijvoorbeeld de Low Vision tuin.
Niet alle groen is even therapeutisch.
Wat onze intuïtie ons al wist te vertellen wordt nu ook door tal van wetenschappelijke studies bevestigd: groen is goed voor onze gezondheid. Een tuin of groene omgeving heeft met andere woorden in de meeste gevallen een positief effect op ons functioneren of onze gezondheid. Maar opgepast, niet alle groen is (even) goed /therapeutisch. Zo zien we bijvoorbeeld in een Zwitserse studie dat een bos waar menselijke ingrepen in gebeurde, in de vorm van onderhoud of de aanleg van paden, voor de meesten onder ons rustgevend is. Een compleet verwilderd bos daarentegen kan juist spanning en angst opwekken. Er zijn met andere woorden een aantal factoren waar we bij het ontwerpen van een tuin of groene ruimte rekening mee moeten houden. Zeker indien we wensen de positieve invloed van groen te maximaliseren.
Evidence Based Design (EBD).
Evidence Based Design of korter EBD is een relatief nieuw studiegebied dat onze fysieke omgeving wil ontwerpen op basis van wetenschappelijke bevindingen. Deze benadering is populair in de gezondheidszorg. Via EBD probeert men het welbevinden van het personeel en de patiënten te verbeteren, het genezingsproces te bevorderen, stress te verminderen en de veiligheid te verhogen. De terminologie en ideeën ontleent EBD van disciplines zoals omgevingspsychologie, architectuur en neurowetenschappen.
Drie niveaus.
We moeten bij de inrichting van ‘de juiste’ (publieke) ruimte of omgeving rekening houden met een aantal factoren willen we een maximaal positief effect bewerkstelligen op ons welzijn en dit op drie niveaus:
- Het macroniveau met richtlijnen die voor iedereen gelden.
- Het mesoniveau met richtlijnen die afhankelijk zijn van de doelgroep (vb. dementen, kinderen, mensen met autisme).
- Het microniveau met richtlijnen die afhankelijk zijn van de specifieke persoon zelf.
Een (semi) openbare ruimte zal vooral rekening houden met richtlijnen die zich situeren op het eerste niveau. Hierbij denken we aan richtlijnen omtrent de verhouding groen-verharding, halfopen ruimte gebruik, daglicht, voldoende complexiteit, beweging, planten die de lucht zuiveren zoals mossen, fysieke en psychische veiligheid, water etc. Momenteel worden deze richtlijnen reeds geïmplementeerd in verschillende projecten. Zowel binnen een theoretisch als een praktisch kader, van uitgeschreven tekst en masterplan tot fysieke omgeving. Op dit moment lopen er verschillende ziekenhuisprojecten, o.a. met participatie van Natuur & Mens. Echter, niet alleen de buiten- en binnenaanleg van een ziekenhuis heeft hier baat bij. Zowat elke groene ruimte die aan zulke richtlijnen voldoet betekent een meerwaarde voor het welbevinden van zijn gebruikers.