Wat is het?
Ten eerste winterzwemmen, wat is dat eigenlijk? Zoals het woord impliceert is winterzwemmen niets meer of niets minder dan in de winter (meestal ergens tussen de maanden oktober en mei) buiten zwemmen of jezelf in de open lucht in koud onverwarmd water (water van 15 graden of minder) onderdompelen.
Het zwemmen of baden in koud water wordt eventueel afgewisseld met een sauna, dit is echter geen vereiste. In scandinavische landen waar er vaak sneeuw ligt zoals in Finland gebeurt het ook dat men, in plaats van in het koude water, in de koude sneeuw gaat rollen of zitten. Dit evengoed al dan niet in combinatie met een saunabeurt.
Naast winterzwemmen of sneeuwrollen bestaat er, voor de meer geoefende winterzwemmers, nog zoiets als ijsbaden en ijszwemmen. Bij ijsbaden ga je in een badkuip met koud water of met ijsblokken zitten, bij ijszwemmen neem je een ‘duik’ in papijs.
Tot slot kan je bij gebrek aan koud open water, aan een badkuip of aan een sneeuwtapijtje natuurlijk gewoon ergens onder een koude douche gaan staan. Toch zal dit niet helemaal hetzelfde effect hebben omdat je lichaam niet volledig en op hetzelfde moment door de koude omgeven is.
Nu we beter weten wat winterzwemmen is, stelt zich de vraag; hoe zit het met de frequentie en de duur van winterzwemmen?
Winterzwemmen doe je gemiddeld tweemaal per week. Men raadt bovendien aan om pas na drie keer te beslissen of het iets voor jou is of niet. Dit omdat de eerste keren vaak niet zo aangenaam zijn. De paniek ten gevolge van de koudeshock die je ervaart kan overweldigend zijn waardoor je geneigd bent om direct te passen voor een volgende keer.
Uit het boek leren we verder dat je jezelf bij winterzwemmen drie tot vijfmaal enkele seconden (te lang is gevaarlijk!) onderdompelt in koud water. Begin heel kort en bouw langzaam op.
Opgepast voor gevaar!
Je merkt het al; winterzwemmen is niet geheel zonder gevaar. Daarom is het sterk aangeraden om niet zomaar op je eentje het koude water in te gaan, maar jezelf altijd te laten begeleiden en advies te vragen aan een specialist ter zaken.
Hier alvast enkele tips van Susanna Soberg om veilig aan winterzwemmen te doen:
- Wanneer je onderliggende aandoeningen hebt of wanneer je twijfelt of jouw lichaam winterzwemmen wel aankan, vraag dan voorafgaand advies aan een arts.
- Logisch, maar toch vermeldenswaardig; Leer eerst zwemmen.
- Ga nooit of te nimmer winterzwemmen als je alcohol hebt gedronken of als je jezelf ziek voelt.
- Zwem nooit alleen.
- Doe een ehbo cursus en neem een gsm mee om hulp te roepen in noodgeval.
- Wat kleding betreft; zet eventueel een (bad)muts en een zwembril op en hou een badjas en schoenen met slipvaste zolen aan tot je effectief in het water gaat.
- Reddingsboeien, een zwemplankje of iets anders om je in het water aan vast te houden zoals een touw zijn nuttige hulpmiddelen.
- Pas op voor onderstromen, verwijder voor je te water gaat eventueel eerst al het ijs (kan scherp zijn) en zwem niet onder het ijs.
- Duik nooit met je hoofd in het water en ga niet in het koude water kopje onder.
- Vermijd hyperventilatie, haal daarom diep en rustig adem en adem voldoende lang uit.
- Ga zeker de eerste keren niet te lang (10 à 15 seconden) in het water.
- Kleed je na het zwemmen warm aan, steek je handen onder je oksels en drink voldoende warme dranken (minimum één à twee kopjes).
- …
De voordelen
Na het lezen van alle waarschuwingen vraag je jezelf misschien af: Waarom zou je zoiets geks en gevaarlijks zoals winterzwemmen doen? Wel, simpelweg omdat winterzwemmen tal van fysieke en psychische voordelen in petto heeft. Waarover hebben we het dan? Wat levert het op?
Als we het over de voordelen van winterzwemmen hebben, dan gaat het over bijvoorbeeld een betere immuniteit, minder pijn, minder ontstekingen, een betere bloedsomloop, een beter stemming door de aanmaak van gelukshormonen en een betere verbranding van calorieën doordat ons bruin vet geactiveerd wordt.
Koudeshock
In onze westere moderne manier van leven ontbreken vele fysieke stressfactoren die bij onze voorouders en vele duizenden jaren daarna een belangrijke rol speelden. Een van deze stressfactoren is de blootstelling van ons lichaam aan grote temperatuurschommelingen. Het ervaren van dergelijke temperatuurwisselingen wanneer we bijvoorbeeld in het koude water zwemmen, jagen bij extreme koude en bij extreme hitte of slapen in de open lucht, activeert het centrale zenuwsstelsel wat gunstig kan zijn voor onze mentale en fysieke gezondheid.
Bekijk het meer specifiek in de context van winterzwemmen zo: Op het ogenblik dat je lichaam met het koude water in aanraking komt ervaar je een soort van koudeshock. Door deze shock schiet je centrale zenuwstelsel in actie en komt je in fight or flight modus terecht. Je overlevingsinstinct wordt wakker en er gebeurt vanalles in je lichaam en in je brein. Daardoor krijgt je immuunsysteem een boost, komen er feelgoodhormonen vrij en wordt je bloedsomloop en je bruine vet geactiveerd. Meteen de reden waarom vele voordelen van winterzwemmen gekoppeld worden aan het ervaren van een koudeshock.
Bruin vet
Men ziet bruin vet als een soort van belangrijk en tot voor kort ongekend orgaan dat zorgt voor de productie van warmte. Wanneer we het bruin vet in ons lichaam activeren door middel van koude begint het warmte te produceren door het verbranden van suikers en vetten. Daarom is bruin vet het orgaan dat extra calorieën kan verbranden zonder dat we ervoor moeten bewegen of sporten. Het enige wat we moeten doen is met koude in aanraking komen door bijvoorbeeld in het koude water te springen.
Een nadeel van bruin vet is dat het vanaf je 40ste levensjaar stelselmatig begint te verminderen. Je kan dit tegengaan door jezelf voldoende aan lage temperaturen bloot te stellen. Kortom, wil je deze natuurlijke suiker en vetverbrander behouden neem dan zeker na je 40ste deel aan activiteiten of initiatieven die met koude te maken hebben zoals winterzwemmen.
Depressie
De koude die komt kijken bij winterzwemmen stimuleert niet alleen het behoud of de aanmaak van bruin vet, het verhoogt ook de concentratie noradrenaline in ons brein. Een hormoon of neurotransmitter die een rol speelt bij onze concentratie, bij ons geheugen en bij ons humeur. Daarnaast komen er door de koudeshock die we ervaren bij winterzwemmen gelukshormonen zoals serotonine, dopamine en beta endorfines vrij.
Maar het is nog niet gedaan, want naast het verhogen van de concentratie gelukshormonen en de concentratie noradrenaline, doet de koudeshock die je opdoet bij winterzwemmen nog iets gunstigs voor onze gezondheid, namelijk hij vermindert de kans op ontsteking en boost onze immuniteit. Dat is een belangrijk gegeven als we ervan uitgaan dat bepaalde psychische aandoeningen, waaronder bepaalde vormen van depressie, misschien te maken hebben met ontstekingen en met onze immuniteit.
Maar niet alleen de koudeshock ook het feit dat winterzwemmen veelal plaatsvindt in een natuurlijke context kan mee aan de basis liggen van het gegeven dat winterzwemmen een positief effect uitoefent op onder andere depressie. Zeker als we weten dat het inmiddels bewezen is dat natuur ansich ons rust geeft en onze immuniteit verbetert.
Daarnaast zal zowel de fysieke inspanning van het zwemmen als de extra dosis zonlicht waaraan we worden blootgesteld als we in de open lucht zwemmen, de aanmaak van feelgoodhormonen zoals serotonine stimuleren, de kans op ontsteking verminderen en onze immuniteit een boost geven.
Verder geeft winterzwemmen ons extra energie door de adrenaline die vrijkomt en de afleiding die het biedt om aan iets anders te denken dan alleen maar aan onze zorgen.
Allemaal goed nieuws, want depressie gaat dikwijls gepaard met een slecht geheugen, een gebrek aan levensvreugde, weinig energie, piekeren en innerlijke onrust; allemaal parameters die, zoals we hierboven konden lezen, positief beïnvloed worden door winterzwemmen.
Niet voor niets dus dat het effect van koud water (of de koudeshockreactie die eraan gekoppeld wordt) in de literatuur weleens wordt vergeleken met die van een milde elektroshockbehandeling (een behandeling die nog altijd wordt gebruikt bij zware depressies).
Als laatste nog een opmerking: Let op dat je zoiets als winterzwemmen nooit ziet als een vervanging van een klassieke behandeling. Je moet winterzwemmen in plaats daarvan eerder beschouwen als een preventieve factor.
Contact met de natuur
De koudeshock bij winterzwemmen schakelt de ratio, de gedachte aan ons ego, even uit. Daardoor kan je even meer ‘zijn’ dan ‘brein’, kom je meer in contact met je kern, met de natuur.
Door aan winterzwemmen te doen ben je een met de natuur en met je lichaam. Je bent even in het moment, in het nu. Je denkt een paar minuten of seconden aan niets anders dan aan het koude water, je voelt je lichaam en krijgt door het koude water zowel rust als energie. Bovendien kom je dichter bij de natuur omdat je met iets zoals winterzwemmen de seizoenen letterlijk aan den lijve ondervindt.
Om nog meer contact te maken met de natuur is het tot slot een pluspunt om je badpak of zwembroek achterwege te laten en poedelnaakt het water in te gaan. Doordat je geen kleding aanhebt, de barriere wegvalt tussen jezelf en het water, krijg je nog meer bewegingsvrijheid en ben je nog meer een met de natuur om je heen.
Een aantal bijkomende voordelen van het koude water zoals vermeld door Susanna Soberg
- Minder stress.
- Meer energie.
- Een beter geheugen.
- Minder pijn bij bijvoorbeeld reuma, fybromyalgie, nekklachten, rugklachten en spierklachten.
- Vermoedelijke hogere verbranding van wit vet.
- Minder ontstekingen en minder aderverkalking.
- Verhoogde gewenning aan koude.
- …
Van koudeshock naar warmteshock
Zoals we in het begin vertelden wordt winterzwemmen al dan niet gecombineerd met een saunabeurt. Daardoor kan het zijn dat je bij winterzwemmen naast het ervaren van een koudeshock ook te maken krijgt met een warmteshock.
Interessant, want niet alleen een koudeshock ook een warmteshock biedt gezondheidsvoordelen. Niet onlogisch als je bedenkt dat zowel blootstelling aan de koude als aan de warmte in overeenstemming is met onze eigen natuur; in die zin dat het omstandigheden nabootst waarmee we vroeger te maken kregen en waarvoor ons lijf gemaakt is. Tenminste als deze uitzonderlijke koude en warmte niet te lang duurt en niet te extreem is.
Enkele gezondheidsvoordelen van een sauna aangehaald door Susanna Soberg
- Lagere bloeddruk en polsslag.
- Lager risico op hart- en vaatziekten door minder ontsteking in het lichaam en minder aderverkalking.
- Minder risico op longziekten.
- Minder risico op dementie.
- …
Een sauna kan gevaarlijk zijn
In bepaalde situaties kan een sauna meer kwaad dan goed doen. Dit is bijvoorbeeld het geval als je te vaak naar de sauna gaat (meer dan vier keer per week), als je niet luistert naar signalen van oververhitting, als je sneller gaat ademhalen, als je tintelingen in je vingers en je huid voelt, als je van tevoren, tijdens en na de sauna te weinig water drinkt en als je in de sauna gaat met een acute luchtwegen infectie.
Let ook altijd op wanneer je medicijnen gebruik, bepaalde afwijkingen hebt of in een speciale gezondheidstoestand verkeerd. Raadpleeg in dat geval altijd eerst een arts voor advies.
Tot slot het oerbeest in onszelf
Om een lang verhaal kort te maken door aan winterzwemmen te doen en door een bezoekje te brengen aan een sauna, leef je meer in overeenstemming met je eigen natuur of met de oermens in jezelf. Dit doordat winterzwemmen, al dan niet afgewisseld met een sauna, gepaard gaat met blootstelling aan koude, aan warmte, met een betere ademhaling, met meer beweging, met meer sociaal contact, met meer contact met natuur, met minder lawaai, met meer zonlicht…
Zo dat was het. En ook al hebben we niet zoveel open water als de Denen, ik ben toch nieuwsgierig of jij en ik de moed en het doorzettingsvermogen zullen vinden om volgende winter zelf iets met deze kennis te doen. We zullen zien!
Susanna Soberg. Winterzwemmen. Zwemmen in natuurwater voor een gezonder en gelukkiger leven. Nijgh & Van Ditmar, 2021
Janksy L. et al Change in Sympathetic Activity, Cardiovascular Functions and Plasma Hormone Concentrations due to Cold Water immersion in Men. In Eur J Appl Physiol Occup Physiol 1996; 74 (1-2) pp. 148-152
Jones D.M. et al. Cold Acclimation and Cognitive Performance: A review. In auton Neurosci dec 2017; 208, pp.36-42
Van Tulleken C. et al. Open Water Swimming as a Treatment for Major Depressive Disorder. In BMJ Case Rep. 12 augustus 2018