Onlangs kocht ik een boekje voor mijn man dat toevallig of niet zo vaak voor mijn neus op tafel lag dat ik goesting kreeg om het zelf te lezen. Daarin stond iets heel interessants. Iets wat onder andere verband hield met de heisa rond tik-tok videos over psychische aandoeningen en de bijhorende zelfdiagnoses door jongeren.
Maar wat heeft dit te maken met natuur? Wel een van de twee auteurs van het desbetreffende boekje, Damiaan Denys, heeft het in dit werk ergens over “de psychische ziekte als heelal”. Ik zeg Damiaan Denys omdat ik vermoed dat het stukje waarin dit aan bod komt van zijn hand is. Vemoedelijk want hij en zijn co-auteur Masja Otter laten in het boek in het midden wie er aan het woord is.
Goed, ik ga verder met mijn betoog. Waarschijnlijk heb jij het zelf al gemerkt; het is moeilijk om de ander helemaal te begrijpen. Zelfs al is in een gesprek de ene persoon verbaal heel sterk en de andere persoon getraind om mensen te begrijpen, dan nog is het enorm lastig om te weten wat er zich in het hoofd van de ander afspeelt. Of je nu psycholoog of psychiater bent; de psyche is een raadsel, iets mystiek. Een groot deel ervan blijft onbegrijpelijk, onbewust en ontoegankelijk. Zelfs voor de meest ervaren psychotherapeut. En wat voor een psychotherapeut geldt, geldt bij uitbreiding voor eenieder onder ons; een stuk van jezelf en de ander – en dus ook van geliefden zoals je partner, kind of ouder – blijft ontoegankelijk en dus on(be)grijpbaar.
We moeten dit misschien wat meer aanvaarden en onze verhouding tegenover de natuur en het heelal of de kosmos als voorbeeld nemen. Dit in plaats van, zoals op tik tok en andere social media veel te vaak gebeurt, te denken dat je jezelf en anderen kan analyseren en diagnosticeren. Zij die dit toch denken te kunnen, laat deze uitspraak van Denys eens tot je doordringen: “Wat in een gesprek wordt verteld, is maar een fractie van wat wordt bedoeld, en dat is een fractie van wat kan worden verwoord, en dat is een fractie van wat wordt beleefd, en dat is een fractie van wie men werkelijk is.”
Volgens Denys zijn er drie drempels in de psychotherapie – of in eender welk gesprek waarbij we de ander (of onszelf) proberen te doorgronden:
- we begrijpen onszelf niet volledig (laat staan de ander).
- we kunnen niet alles precies verwoorden omdat taal ontoereikend is (vandaar naast verbale gesprekstherapie het belang van nonverbale vormen van betekenisoverdracht die therapeutisch kunnen ingezet worden om de ander beter te begrijpen zoals kunst en lichaamsteherapie)
- de toehoorder interpreteert of “kleurt” de woorden van de ander naar eigen inzicht waardoor betekeninsoverdracht niet altijd helder en zuiver verloopt. Met andere woorden; wat jij met je woorden bedoelt, komt niet altijd met dezelfde betekenis binnen bij de ander.
Deze drempels worden volgens Denys vaak geminimaliseerd of genegeerd. We denken de ander via wetenschappelijke inzichten, analyses en modellen volledig te begrijpen en we vergeten de ontoegankelijke rest.
Omdat dit een utopie is, zouden we beter erkennen dat we nooit volledige toegang zullen hebben tot (onszelf en) de ander en daardoor (onszelf en) de ander nooit volledig zullen begrijpen. Maar hoe moeten we ons dan verhouden tot de ander? Neem de kosmos als voorbeeld. Denys: “We verhouden ons tot de zieke persoon (en volgens mij tot elke ander, ziek of niet) als tot het heelal: met respect en bescheidenheid omdat het mysterie te groot is, maar niet zonder mateloze nieuwsgierigheid om alles te willen begrijpen “
Deze ingesteldheid van bescheidenheid en respect gecombineerd met nieuwsgierigheid en leergierigheid kweken we door meer in de natuur te komen en ons meer te verbinden tot de natuur. Contact met natuur leert ons alles in perspectief te zetten en te relativeren. Hoe meer je leert over de natuur, hoe meer je beseft dat je eigenlijk bijna niets weet en hoe nietig je bent.
Dit staat haaks op wat velen onder ons denken; dat we alles weten en bijgevolg onszelf en de ander helemaal kunnen kennen, begrijpen, analyseren en verklaren. Dit is een waangedachte, de ander en jezelf kennen, houdt namelijk in accepteren dat je jezelf en de ander nooit volledig zal kennen en begrijpen. Een paradox dus.
De kennis en aanvaarding van deze paradox zal je op weg helpen om de ander en jezelf, gek genoeg, juist beter te begrijpen. En meer contact maken met de natuur zal dan weer helpen om deze paradox in te zien en volledig te aanvaarden.
Psychotherapie in beweging. Damiaan Denys en Masja Otter. Lannoo Campus ,2023