Tuinen staan reeds lang in de geschiedenis bekend om hun helende eigenschappen. En dat wat we al eeuwen instinctief aanvoelen wordt door onderzoeken wereldwijd bevestigd; natuur en dus ook tuinen zijn goed voor onze gezondheid.
Tuinen reduceren stress, geven energie, boosten onze immuniteit, verbeteren onze concentratie en onze stemming, zo veel is zeker. Maar wat als tuinen ook het verouderingsproces zouden afremmen? Wat als tuinen een anti-aging effect op ons kunnen hebben?
Het anti-aging-effect van een tuin
de tuin als optimale helende omgeving, als optimal healing environment
Al vanaf het begin van mijn carrière, iets meer dan 20 jaar terug maakte ik ontwerpen op maat. Mijn vrouw, van opleiding psychologe en ikzelf ontwikkelden daarvoor diverse testen zoals bijvoorbeeld een geurtest, een structuurtest en een tuinpersoonlijkheidstest. De laatste 5 jaar kwam daar het UZ Gent bij waar ik werk als landschapsarchitect op een meer dan 40 hectare grote zorgcampus met een eigen bos en specifieke therapeutische tuinen.
Helende omgeving of optimale helende omgeving
Ik weet dus maar al te goed wat de inrichting van een tuin als helende omgeving inhoudt en kan betekenen. De laatste jaren spreken we trouwens over optimal healing environment of OHE. Een optimal healing environment is een plaats waar de mens, de processen en de omgeving perfect op elkaar worden afgestemd. Dit betekent, en dat is belangrijk om te beseffen, dat er daar heel wat voordelen te verwachten zijn.
Nu, wat is het verband tussen een optimale helende omgeving en tuinen die een anti-aging effect op ons kunnen uitoefenen? Op naar de processen.
de tuin als optimale helende omgeving, als optimal healing environment
Processen die ons jong houden
In een tuin, wordt geleefd. Zowel de notaris, als de verpleegster, als de kassierster – het maakt niet uit wat je beroep is – komen in de tuin naar buiten. In een tuin bewegen we volop, bijvoorbeeld wanneer we de tuin onderhouden of wanneer we moestuinieren. We beleven er ook de seizoenen, de bloemenborder of het ruisen van de bladeren in de wind. Een tuin zet dus aan tot bepaalde processen zoals fysieke beweging, mentale beleving en sociale interactie.
Waarom bewegen in de tuin?
We weten ondertussen allemaal wel dat beweging ertoe bijdraagt dat de spieren in goede conditie blijven. Ik denk dan aan het manueel snoeien van een hoge lange haag. Dit werkje wordt, omdat ik er niet tijdig aan begin, uiteindelijk een opdracht die mijn vrouw me geeft. Vreemd eigenlijk, want na het snoeien krijg ik altijd een goed gevoel en het doet ook mijn spieren goed.
Wat minder gekend is zijn de mentale voordelen van bewegen. Studies laten zien dat bij lichaamsbeweging de aanmaak van nieuwe hersencellen wordt gestimuleerd. Bijvoorbeeld in de hippocampus, een hersengebied dat onder andere instaat voor leren en geheugen. Zo is er een onderzoek van Erickson e.a. uit 2011 waaruit blijkt dat lichaamsbeweging de omvang van de hippocampus doet toenemen en het geheugen verbetert. Beweging zorgt trouwens niet alleen voor de aanmaak van meer nieuwe hersencellen ansich, het doet nog iets. Het verhoogt de productie van BDNF. BDNF stimuleert daarbij niet enkel de groei van synapsen en neuronen, maar ondersteunt ook cognitieve functies die te maken hebben met leren en geheugen. Kortom bewegen in onze tuin zorgt ervoor dat ons brein beter bestand is tegen veroudering en dat het brein minder snel schade oploopt na een trauma of een infectie. We remmen daardoor niet enkel de veroudering van de hersenen af, meer nog, we kunnen daardoor zelfs veroudering omkeren. Je leest het goed, veroudering omkeren.
In een bepaalde studie vroeg men oudere proefpersonen om 3 maal per week een lichte wandeling te maken. Wat zag men? Na 1 jaar was de veroudering van hersengebieden inzake leren en geheugen met wel 2 jaar teruggedraaid. Daarnaast was het volume van de betreffende hersengebieden aanzienlijk toegenomen.
Het verouderingsproces van het brein is in vele gevallen, door middel van beweging – denk aan de haag die ik pas na aandringen van mijn vrouw snoei – wel degelijk omkeerbaar.
Enkele voordelen van beleving in de tuin
Dan verwijs ik naar de verwerking van zintuigelijke waarneming.
Ruiken bijvoorbeeld. Tuinen met bloemen, kruiden en vruchten zijn een schatkamer aan geuren en de ideale plek om onze geur te trainen. Interessant, want zo kunnen ziekten zoals dementie bijvoorbeeld worden afgeremd of tegengegaan. Niet onlogisch als men weet dat geur rechtstreeks gekoppeld is aan het gedeelte van ons brein dat instaat voor emoties en geheugen.
Horen bijvoorbeeld. In een omgeving hebben ook rust en stilte een gunstig effect op ouderdomskwalen zoals dementie. Mensen die langdurig worden blootgesteld aan lawaai en dan vooral aan niet natuurlijk lawaai krijgen meer last van geheugenproblemen en van stress.
Een groene omgeving zoals een tuin zet aan tot beweging. Door dit proces worden zowel de spieren als hersenen jonger gehouden tot zelfs jonger en veerkrachtiger gemaakt. Verder houden we in een natuurlijke setting ook onze zintuigen scherp. Beleving is dan een zeer belangrijk proces bij het tegengaan van veroudering.
Naast beweging en beleving mogen we de sociale processen niet vergeten natuurlijk. In onze tuin is het bijvoorbeeld gemakkelijker om contact te maken met andere mensen. Denk aan het samen barbecuen met familie en vrienden. Bovendien maken we buiten in een natuurlijke setting zelfs contact met dieren en planten.
de tuin als optimale helende omgeving, als anti-aging-kuur
De mens
Laat ons inzoomen op iets dat onze fysieke leeftijd bepaalt; de lengte van onze telomeren. Telomeren, waar heb ik het dan over? Telomeren zijn een soort van beschermkapjes die zich bevinden op de uiteinden van een chromosoom. Als je oud wordt verkort de lengte van deze kapjes waardoor de chromosomen meer kunnen uitrafelen en het risico op fouten bij de celdeling verhoogt. Kortom, hoe langer je telomeren zijn, hoe gezonder en fysiek jonger je cellen zijn.
En nee, we hebben op een bepaalde leeftijd, bijvoorbeeld wanneer we geboren worden, niet allemaal even lange telomeren. Genen, onze levensstijl, onze leefomgeving, ziekten, stress en ons gemoed – bijvoorbeeld somberheid – zijn factoren die de lengte ervan bepalen. Een tuin heeft een gunstige invloed op deze factoren. In de meeste tuinen neemt het stresshormoon cortisol in ons bloed bijvoorbeeld af, onze bloeddruk zakt er en onze hartslag vertraagt er. Dit wijst op een verminderde activiteit van het sympathisch zenuwstelsel oftewel het zenuwstelsel dat in actie schiet als we stress ervaren.
Onderzoek toont aan dat mensen in groene buurten effectief langere telomeren hebben. Meer nog, baby’s van wie de moeder tijdens de zwangerschap in een groene buurt verbleef beschikken bij hun geboorte over langere telomeren.
In een tuin gaan we niet enkel ziekte en somberheid tegen. Zelfs onze menselijke cellen blijven er jonger en gezonder.
Dat wat betreft de invloed van tuinen op de lengte van onze menselijke telemoren, maar waarom kan een tuin nog het verouderingsproces afremmen? Wel in de tuin krijgt onze immuniteit een boost, we verrijken er ons microbioom en er worden daar feelgoodhormonen vrijgemaakt.
de tuin als optimale helende omgeving, als anti-aging-kuur
Het belang van de juiste omgeving
Een andere link tussen een tuin en anti-aging zit hem in het gegeven dat een hedendaagse tuin een verrijkte stimulerende omgeving kan zijn. Wat is dat?
Laat ons kijken naar enkele experimenten en het effect op het gedrag en welzijn van labomuizen. De muizen uit het onderzoek zaten ofwel in standaardkooien ofwel in verrijkte kooien ofwel in extreem-verrijkte kooien. De standaardkooi betrof een plastiek kooitje met een drinkfles en een voederbakje. Denk, vertaald naar mensen toe, aan een betonnen terras zonder groen dat louter functioneel is. Kortom, een omgeving waar wel in de basisbehoeften wordt voorzien, maar die verder compleet saai en troosteloos is. De verrijkte kooien hadden klimrekjes en ander speelgoed. De extreem verrijkte kooien leken meer op de natuurlijke habitat van de muis en hadden verschillende verdiepen, touwen, nestmateriaal… Voor mensen is dat een tuin die OHE afgestemd is; een tuin die bijvoorbeeld savanne-achtige karakteristieken heeft, halfopen met voldoende beschutting, waar voedsel in aanwezig is of kan gegeten worden, die veilig en rustgevend is, met water en natuur in. Nu, terug naar de muizen, die vertoonden zowel in de standaard als in de gewoon verrijkte kooien abnormaal gestresseerd gedrag. Ze zaten niet goed in hun vel, waren asocialer, prikkelbaarder, agressiever.
Niet alleen op het gedrag van de muizen, ook op het brein had het verschil in omgeving een effect en bleek de verrijkte omgeving, die het meest aansloot bij de natuurlijke habitat, het meest gunstig. Daar vormden muizen meer nieuwe hersencellen dan hun soortgenoten in prikkelarme omgevingen. Bij een specifiek aan Alzheimer – vaak als ouderdomsziekte gezien – gelinkt onderzoek, werd Alzheimer zelfs afgeremd.
Hoewel het moeilijk is om zonder bijkomend onderzoek te stellen dat een extreem verrijkte menselijke omgeving absoluut dezelfde effecten heeft op mensen als de extreem verrijkte kooien op muizen kunnen we niet ontkennen dat er paralellen te trekken zijn. Dat het toegang hebben tot een tuin, opgebouwd volgens een OHE-afstemming, voordelen biedt is zeker en kan worden afgeleid uit diverse onderzoeken. Het gaat dan wel over een tuin met de karakteristieken van een authentieke setting, lookalike van de omgeving waarin we duizenden jaren lang prima als mens hebben geleefd. Dit waren de plekken die we intuïtief uitkozen omdat ze ons de meeste voordelen boden.
Bij onze omgeving of in vele tuinen is er overigens wel een belangrijke valkuil die er lang geleden niet was; de industrie die vroeger niet bestond en momenteel zorgt voor vervuiling of verstoring. Luchtvervuiling vergroot bijvoorbeeld het risico op een vroegtijdige dood en bepaalde ziekten zoals allergieën, hart- en vaatafwijkingen. In een tuin kunnen planten voor extra zuurstof zorgen, kunnen we fijnstof afvangen en ademen we in veel gevallen fytoncides in. We worden er ook blootgesteld aan het belangrijkste omgevingselement van ons bestaan, de zon. Dat zonlicht is essentieel voor de aanmaak van vitamine D en melatonine. Vitamine D is goed voor onze immuniteit, ons gemoed en onze huid en gaat rimpelvorming tegen. De aanmaak van het slaaphormoon melatonine, door blootstelling aan zon- en daglicht, speelt uiteraard een cruciale rol om goed te kunnen slapen.
Een tuin die het meest aansluit bij de authentieke evolutionaire omgeving die het meest gunstig was om als soort in te kunnen overleven blijkt de omgeving die voor ons het gezondst is. Een tuin die we inrichten naar dit model vergroot ons welzijn en houdt ons op vele vlakken langer jong.
Met deze factoren houden we best rekening in een tuin willen we meer kans hebben om langer te leven en minder last te krijgen van kwalen die met ouderdom samenhangen.
de tuin als optimal healing environment en het anti-aging effect
Resume
Lang niet alle anti-aging voordelen van een tuin zijn opgesomd, maar laat ons het nog even resumeren en zelfs visualiseren.
Denk aan hoe mensen er soms uitzien en hoe ze er zouden kunnen uitzien. Net als bij te weinig slapen, dat zorgt voor meer stress, ontstekingen en kortere telomeren is het ontbreken aan een tuin of een andere groene omgeving verre van positief. De tuin, en zeker eentje die op de principes van een optimale helende omgeving is afgestemd, is niet enkel bron voor een verhoogde vitaliteit. Wanneer je regelmatig in een tuin vertoeft en die omgeving voldoet echt voor jou als mens en voor de processen die zo belangrijk zijn voor je gezondheid, dan heeft dat gegarandeerd een anti-aging-effect.
Tijd om de tuin in te trekken, zou ik zeggen. Tijd om even te genieten van jouw welverdiende anti-aging kuur.
door tuin- en landschapsarchitect Pepijn Verheyen