In deze coronatijden is een goede immuniteit ontzettend belangrijk. Het beschermt ons naar alle waarschijnlijkheid beter tegen het Covid-19 virus en het helpt ons vermoedelijk om het virus zelf, en de neveneffecten ervan, te overwinnen. Een verzwakte immuniteit wordt zowel geassocieerd met fysieke aandoeningen zoals ontstekingen en auto-immuunstoornissen als met psychische problemen zoals depressie.
Maar het is niet alleen een goede immuniteit ansich die ons kan helpen. We ervaren door de maatregelen, en de angst en zorgen die het virus met zich meebrengt, extra veel stress. Denk maar aan krantenkoppen die coronatijden vergelijken met oorlogstijden, beelden van massagraven met anonieme lijken in New York, berichten over lege winkelrekken en mensen die vechten om een pak spaghetti, dokters die moeten kiezen welke patiënt ze zullen helpen en welke patiënt ze moeten laten sterven…
Dat stress ongunstig is voor onze immuniteit is ondertussen wel duidelijk. Stress kan niet alleen rechtstreeks onze gezondheid beïnvloeden. Stress kan evengoed onrechtstreeks, via een verzwakte weerstand, tal van aandoeningen in de hand werken.
In coronatijden is het met andere woorden nog crucialer dan ooit om onze stress de baas te blijven en onze immuniteit te boosten. Kan natuur hierin een rol spelen? En als natuur onze immuniteit zou kunnen verbeteren, hoe doet natuur dit dan? Zijn er bepaalde tips en tricks inzake natuur en immuniteit? En wat met mensen die niet over een tuin of buurtpark beschikken?
Onze westerse leefstijl en de toename van bepaalde aandoeningen
Het moet gezegd worden dat het opvallend is dat samen met het verdwijnen van de natuur in onze westerse wereld, het aantal aandoeningen die gerelateerd zijn aan een slechte immuniteit en ontstekingen alsmaar stijgt. Is er een verband?
Het gaat dan over aandoeningen zoals allergieën, diabetes type 1 en depressie. En inderdaad het aantal mensen in mijn omgeving dat last heeft van bijvoorbeeld hooikoorts is opmerkelijk. Vroeger was er niemand in mijn directe omgeving die in de lente last kreeg van de pollen in de lucht. Tegenwoordig moet ik spijtig genoeg mijn dochter, zus en man indelen in de categorie van mensen die al hoestend en snuitend het pollennieuws in de gaten houden. Kan de toename hiervan te maken hebben met onze westerse levensstijl? Misschien wel. Feit is dat het vooral in de ontwikkelde landen was dat er voor het eerst meer van dit type aandoeningen voorkwamen. Men ziet ook dat in landen die zich nu aan het ontwikkelen zijn het aantal ziektes, die te maken hebben met een slechte immuniteit en ontstekingen, stijgt.
Kortom er zijn aanwijzingen dat ons immuunsysteem door onze westerse leefstijl wordt overbelast. Als mogelijke oorzaken haalt men vaak aan:
- Erfelijkheid
- Verkeerde voeding
- Luchtvervuiling
- Overgewicht
- Gebrek aan beweging
- Wonen in steriele huizen
Het is opmerkelijk dat natuur op heel wat van deze punten een gunstige invloed kan uitoefenen. Zo heeft natuur bijvoorbeeld een positief effect op luchtvervuiling, overgewicht, gebrek aan beweging en zorgt het voor een minder steriele leefomgeving.
Natuur boost onze immuniteit
Natuur biedt vele voordelen voor onze gezondheid. Het positieve effect van natuur op ons welzijn loopt via verschillende wegen. Een van de belangrijkste daarvan is het boosten van onze immuniteit. Hoe doet natuur dit? Via onder andere de productie van fytoncides die bepaalde witte bloedcellen, de zogenaamde natural killer cellen, vermeerderen en actiever maken, via het verminderen van inflammatoire cytokines, via het rijker en gevarieerder maken van ons microbioom, via het verminderen van stress en het aanzetten tot beweging en via het opdoen van een gezonde dosis zonlicht. We zullen al deze manieren waarop natuur rechtstreeks en onrechtstreeks onze immuniteit kan boosten hieronder uitgebreider bespreken.
Meer ‘immuuncellen’ en minder stoffen die geassocieerd worden met ontstekingen
Wandelen in de natuur zorgt volgens Japans onderzoek voor een verbeterde immuniteit (lees hierover meer via deze link). Een bosbad zou het aantal ’natural killer cells’ of kortweg NK-cellen vermeerderen en actiever maken. NK-cellen zijn een soort van ‘immuuncellen’ of witte bloedcellen die tumoren of cellen die aangetast zijn door virussen en kanker opzoeken en vernietigen. Dit doen ze door een soort van anti-kanker proteïnen zoals perforine vrij te maken. Dit draagt op haar beurt bij tot een snellere overwinning van virussen en een betere bescherming tegen het ontwikkelen van kanker. Hoe komt dit? Wat is hier verantwoordelijk voor?
Japanse wetenschappers zoals professor Qing Li denken dat de toename in aantal en activiteit van de NK-cellen te wijten is aan de fytoncides die men inademt tijdens een boswandeling. Fytoncides zijn een speciaal soort chemische stoffen die bomen en planten afscheiden om met elkaar te communiceren en om zich onder andere te verdedigen tegen ziekten en plagen. Fytoncides beschermen de plant meer specifiek tegen bacteriën, schimmels, virussen en parasieten.
Deze speciale plantaardige chemicaliën kennen wij als de heerlijk geurende essentiële oliën die we wel eens verstuiven in ons huis.
In de Japanse onderzoeken zouden het meer specifiek de fytoncides zijn van groenblijvende bomen zoals de Japanse ceder of de Hinoki cipres die onze immuniteit boosten. Dr. Qing Li is zelfs zo overtuigt van het gunstige effect van de Hinoki boom dat hij op zijn bureau een verstuiver met de olie ervan heeft staan. Wil je je immuniteit boosten dan is het dus waarschijnlijk van extra belang om onder de juiste bomen met de juiste fytoncides te gaan wandelen. Vooral groenblijvende bomen zoals dennen, sparren en cipressen bevatten veel fytoncides. Het aroma van een dennenbos op een warme zomerdag is dan ook een van mijn favoriete geuren. Niet alleen hemels voor de neus maar dus ook gezond. Hopelijk heb jij in je directe omgeving een stukje natuur waar veel van dit soort groenblijvende bomen staan.
Naast de toename in aantal en activiteit van de NK-cellen stelt men, na een wandeling in de natuur, een afname vast van inflammatoire cytokines. Dit is een stof die het immuunsysteem aanmaakt als het denkt dat het lichaam in gevaar is door bijvoorbeeld een infectie of een beschadiging door een verwonding. Cytokines zijn vaak in verhoogde concentratie aanwezig bij mensen met bepaalde chronische ziekten zoals diabetes, hart- en vaatziekten en depressie. De gunstige invloed op het genezingsproces van wonden na een operatie en het overwinnen van infecties door veel te wandelen in de natuur, zouden eventueel vanuit een toegenomen immuniteit, in de zin van een vermindering van deze inflammatoire cytokines, te verklaren zijn.
Ons microbioom
Onder ons microbioom verstaan we het geheel van microben in en op ons lijf. Het microbioom is bij elke mens anders en dus uniek. Je kan het zien als jouw biologisch paspoort. Ons microbioom bepaalt mee onze gezondheid. Niet verwonderlijk dus dat sommige fysieke en psychische aandoeningen zoals enkele darmstoornissen, obesitas en depressie worden gelinkt aan een verstoord microbioom.
De meeste mensen denken dat alle microben gevaarlijk en slecht zijn. Wat ze niet of te weinig beseffen is dat er naast slechte ook goede microben bestaan.
Lichaamseigen microben of microben waarmee we al zolang samenleven dat ze deel uitmaken van ons lichaam bijvoorbeeld. Dit type van microben vervullen bepaalde functies en werken samen met, en reguleren ons, immuunsysteem om ons te beschermen tegen die microben die ons ziek maken. Onze moderne levensstijl met te veel hygiëne, veel stress, overconsumptie van antibiotica… doet vele van deze goede lichaamseigen microben uitsterven. Daarnaast moeten we vaststellen dat velen onder ons minder in contact komen met (goede) bacteriën en andere micro-organismen omdat deze simpelweg minder of nauwelijks aanwezig zijn in een stedelijke context dan in een omgeving met veel natuur. Daardoor leren we, in tegenstelling tot onze voorvaderen, niet of nauwelijks om samen te leven met bepaalde van deze goede microben uit de natuur. We leren niet ze te tolereren en we maken ze ons niet eigen waardoor ze belangrijke taken zoals het reguleren van het immuunsysteem niet op zich kunnen nemen.
Een gevarieerder microbioom met veel soorten (goede) bacteriën is beter voor onze gezondheid dan een microbioom dat uit weinig soorten bestaat. Deze micro-organismen kunnen afkomstig zijn van andere mensen, planten, dieren, lucht, bodem, water… Om ons microbioom dus divers en gezond te houden moeten we contact maken met andere mensen, dieren, planten, aarde… Mensen en dieren die in zeer cleane omstandigheden leven en weinig of niet in contact komen met andere mensen, dieren, planten… , zoals bejaarden in een verzorgingstehuis of varkens in een hyper propere industriële stal, hebben over het algemeen een minder gevarieerd microbioom en meer kans op problemen op basis van ontstekingen en immuniteit.
Uit onderzoek blijkt dat een huisdier zoals een hond uitermate geschikt is om microben van bodem, water, planten…in huis te brengen en zo een gevarieerder microbioom op te bouwen. Mens en hond leven als zo lang samen dat hij blijkbaar het ideale maatje is om ons microbioom op peil te houden.
Maar kan je in plaats van een hond microben binnen te laten brengen niet evengoed zelf de natuur in trekken om goede bacteriën van bodem, water, bos en lucht met je eigen lichaam uit te wisselen? Het antwoord is ja. Door meer in de natuur te vertoeven kan je een rijker microbioom bekomen en gemakkelijker contact maken met goede (bodem)bacteriën.
Zo bestaat er bijvoorbeeld een bodembacterie die luistert naar de naam mycobacterium vaccae. Deze bodembacterie zou niet alleen onze immuniteit verbeteren maar ook zorgen voor een verhoogde aanmaak van serotonine. Een stofje in onze hersenen dat zorgt voor minder depressieve gevoelens.
Kortom, om een gevarieerd microbioom op te kunnen bouwen is het belangrijk om van jongs af aan contact te maken met (onschadelijke) micro-organismen van dieren, planten, bomen, andere mensen… Dit zal helpen om je immuniteit te versterken en deze te reguleren.
Minder stress
Er zijn ondertussen heel wat experimenten gebeurd die aantonen dat natuur stress vermindert. Dit doet natuur door onder andere de concentratie stresshormonen cortisol en adrenaline in ons bloed te laten zakken en onze bloeddruk en hartslag te laten dalen. Interessant want zoals je wellicht weet is stress en zeker chronische stress, nefast voor onze immuniteit.
Hoe doet natuur dit? Misschien via de magische vluchtige stoffen waarmee planten communiceren en zichzelf beschermen tegen ziekten en plagen. Je kon het al eerder lezen: verschillende planten produceren organische antimicrobiële stoffen of fytoncides. Deze plantaardige chemicaliën zouden veel voor onze gezondheid betekenen. Ze zouden onder andere de bloeddruk verlagen en het parasympathische zenuwstelsel activeren waardoor onze stress afneemt en ons immuunsysteem op haar beurt een boost krijgt.
Maar het zijn waarschijnlijk niet alleen de fytoncides die hun steentje bijdragen aan het verminderen van stress. In studies merken onderzoekers namelijk op dat naast het ervaren van reële natuur, in de zin van het maken van een boswandeling, enkel en alleen het horen van natuurgeluiden of het zien van een groen tafereel op zich rustgevend werkt. Kijken naar natuur vanuit je raam of het beluisteren van natuurgeluiden via je radio kan dus al helpen om je stress te laten te afnemen en je immuniteit te verbeteren.
Meer beweging
Naast het feit dat natuur stress doet afnemen komt er steeds meer bewijs dat natuur aanzet tot bewegen en dat beweging onontbeerlijk is voor onze gezondheid in het algemeen en onze immuniteit in het bijzonder. ‘Ik beweeg, dus ik ben’ zei de bekende lievelingsschrijver van mijn tante Haruki Murakami ooit. Dat natuur aanzet tot bewegen is enorm belangrijk. Zeker nu we met zijn allen een hoofdzakelijk sedentair of zittend leven leiden. Denk maar aan de vele uren per dag die we op een stoel doorbrengen voor de televisie, de computer, in onze auto… Een mens is niet gemaakt om zo’n zittend leven te leiden. Integendeel hij is gemaakt om te bewegen. In de oertijd liepen we vele kilometers per dag, bijvoorbeeld over de Afrikaanse savanne. Ons lijf is daar nog altijd op afgestemd.
Maar er is meer. Bewegen in de natuur biedt extra voordelen ten opzichte van beweging in een stedelijke omgeving of beweging binnenshuis. Natuur zet namelijk niet alleen aan tot beweging. We houden beweging in een natuurlijke context of omgeving ook langer vol dan beweging in een niet natuurlijke context zoals een fitnesszaal. Bovendien zal bewegen in een natuurlijk landschap ons zelfvertrouwen meer vergroten dan bewegen in een stedelijk kader of binnenshuis.
Verder zijn er aan beweging in de buitenlucht nog extra troeven gekoppeld. Neem bijvoorbeeld de fytoncides die je inademt en het contact dat je kan maken met goede (bodem)bacteriën, het feit dat je meer zonlicht opdoet en dus een gezonde dosis vitamine D binnenkrijgt en ga zo maar door. En zo komen we bij het volgende stukje; het belang van licht.
Het belang van licht
Meer in de natuur betekent meer zonlicht op de huid en in de ogen. Meer zonlicht betekent dan weer een grotere dosis vitamine D binnenkrijgen. Een vitamine die bijdraagt aan een betere weerstand of immuniteit.
We hebben als mens natuurlijk licht nodig, we zijn rond de evenaar ontstaan of zijn daar alleszins geweest. Een plek waar veel daglicht was en nu nog is.
Gebrek aan licht geeft gezondheidsklachten. Bij te weinig zonlicht krijgen mensen soms last van slaapproblemen of worden ze vatbaar voor een seasonal affectional mood disorder (SAD) of winterdepressie. Een stoornis die veel in het donkere noorden voorkomt maar niet bestaat in de zonovergoten tropen.
Negentig procent van de mensen in ontwikkelde landen leven veel binnenshuis, dragen vaak zonnebrillen, hebben gordijnen, (rol)luiken… Blootstelling aan zonlicht neemt in onze westerse wereld af. Wat kan je hier aan doen? Wel, probeer ’s middags een dosis natuurlijk daglicht op te doen door zeker 20 minuten naar buiten te gaan en te genieten van een heerlijk zonnebad.
Biodiversiteit en gezondheid.
De oermens leefde in een biodiverse natuurlijke omgeving. Hij leefde niet in een groene omgeving die bestond uit alleen maar een gazonnetje, eventueel omboord door een buxushaagje.
Heeft een biodiverse omgeving een invloed op ontstekingen en immuniteit? Deze twee hypothesen, bijvoorbeeld, beweren van wel.
– De verdunningseffect-hypothese zegt dat een hogere soortenrijkdom aan gewervelden het risico op infectieziekten bij de mens verkleint.
– De biodiversiteits-hypothese beweert dan weer dat blootstelling aan biodiverse natuur het immuunsysteem verbetert door regulering van ons microbioom.
Verder kunnen we ervan uitgaan dat hoe gevarieerder de beplanting in een park of natuurgebied zal zijn, hoe meer verschillende micro-organismen en etherische stoffen of fytoncides er in de lucht zullen zitten. De kans is daardoor groter dat we contact maken met mico-organismen en fytoncides die onze immuniteit zullen verbeteren. In deze zin is een biodiverse groene omgeving gunstiger voor onze gezondheid dan een groene omgeving die enkel en alleen bestaat uit een gazonnetje met wat buxus eromheen. Kortom niet alle groen zal even goed zijn voor onze gezondheid en zeker niet voor onze immuniteit.
Wat als je geen tuin of buurtpark hebt?
Wat met mensen die geen tuin bezitten of die niet in de mogelijkheid verkeren om een park in de buurt op te zoeken? Wat kunnen zij doen? Wel herinner je dat enkel al het kijken naar natuur of het beluisteren van natuurgeluiden een rustgevend effect heeft en dat minder stress onze immuniteit kan verbeteren. Herinner je daarnaast de kracht van de fytoncides in het beïnvloeden van het aantal en de activiteit van natural killer cellen? Met deze twee factoren in het achterhoofd is het geen slecht idee om wat kamerplanten en bloemen in huis te halen.
Opteer je voor extra levende planten in je woon- of slaapkamer, ga dan voor soorten die de lucht zuiveren en bevochtigen en kies soorten met bloemen in felle kleuren om je gemoed op te krikken. Wil je meer rust kies dan bloemen met neutrale tinten of planten zonder bloemen. Hieronder enkele voorbeelden van geschikte ‘groene huisgenoten’:
- Areca palme of Chrysalidocarpus (goed voor de luchtvochtigheid en het verwijderen van giftige stoffen uit de atmosfeer)
- Rhapis (goed voor het verbeteren van de luchtkwaliteit)
- Palmsoort of Chamaedorea (goed voor de luchtvochtigheid)
- Rubberplant of Ficus elastica (goed voor het verwijderen van de giftige stof formaldehyde uit de lucht)
- Drakenbloedboom of Dracaena (goed voor het verwijderen van de giftige stof trichloorethyleen uit de lucht, ook zeer goed als geluiddemper)
- Klimop of Hedera helix (goed in het absorberen van de giftige stof benzeen uit de lucht en goed voor de luchtvochtigheid)
- Vaantjesplant of Spathiphyllum (goed om de giftige stoffen alcoholen, aceton, trichloorethyleen, benzeen en formaldehyde uit de lucht te halen)
- Spriet plant of Spider plant (goed voor het verwijderen van de giftige stof formaldehyde uit de lucht)
- Lepelplant of Spathiphyllum cochlearispathum (goed voor het absorberen van giftige stoffen zoals aceton, trichloorethyleen, benzeen en formaldehyde uit de lucht)
- Goudpalm of Dypsis lutescens (goed voor de luchtvochtigheid)
- Vrouwentongen of Sansevieria trifasciata (goed om de atmosfeer te zuiveren van bijvoorbeeld tabaksrook)
- Flamingoplant of Anthurium scherzerianum (goed voor de luchtvochtigheid en het verwijderen van giftige stoffen uit de atmosfeer)
- Vingerplant of Fatsia japonica (beste plant wat betreft luchtzuivering)
- Cactussen zoals de zuilcactus (goed voor het opvangen elektromagnetische golven)
Daarnaast kan je de Japanse professor Dr. Li achternagaan en net zoals hem essentiële oliën van bomen die fytoncides bevatten in je huis verstuiven. Oliën van bijvoorbeeld de zwarte spar en ravintsara zouden ons afweersysteem verbeteren en oliën van bijvoorbeeld lavendel, sinaasappel en mandarijn zouden onze stress verminderen.
Kortom mensen zonder tuin of buurtgroen wees niet betreurd, ook jullie kunnen genieten van de kracht van natuur!
Kuo, M. How might contact with nature promote human health? Promising mechanisms and a possible central pathway. Frontiers Psychology. 25 August 2015.
Barton, J., & Pretty, J. What is the best dose of nature and green exercise for improving mental health? A multi-study analysis. Environmental Science & Technology. (2010); 44 (10), 3947-3955.