Over de seizoenen, ons circadiaans ritme en onze nood aan routines en structuur
Een gezonde geest heeft nood aan structuur, want structuur staat voor voorspelbaarheid en voorspelbaarheid levert op haar beurt een gevoel van controle op. Het idee van alles onder controle te hebben vermindert vervolgens onder andere chaos en angst in ons hoofd. Vandaar dat het menselijk brein zo dol is op structuur en structuur – of anders gezegd ritme en routine – helend kan zijn voor een angstige, chaotische geest. Voor een goed mentaal (en het daarmee gepaard gaande fysiek) evenwicht heeft iedereen nood aan structuur. Misschien is deze nood bij de een al wat groter dan de ander, dat geef ik grif toe, maar niemand ontsnapt volgens mij op zowel psychologisch als biologisch vlak volledig aan deze nood.
Maar waar vinden we structuur? Structuur vinden we onder meer terug in ritme en vaste routines (iets wat we in de natuur weerspiegelt zien, maar daarover straks meer). En dat is nu net iets waar velen onder ons wat minder weg van zijn. We denken namelijk dat we vrij zijn als we ons niet hoeven te houden aan routines en dus aan structuur. Ritme, structuur en routines associëren we daarom vaak met een leven dat ons beknot in ons doen en laten, een leven dat onze vrijheid aan banden legt. Maar niets is minder waar. Vrijheid begint vanuit structuur en dus vanuit ritme en routines.
Iemand vertelde me een aantal dagen geleden nog dat ze veel minder last heeft van “mental breakdowns” nu ze dit jaar op kot wat meer structuur en vaste routines heeft ingebouwd. Vorig jaar hield ze zich, naar eigen zeggen uit een soort van hang naar anarchisme, bewust niet aan routines en structuur. Niet geheel onbegrijpelijk als je bedenkt dat het haar eerste jaar op kot was en ze daardoor compleet haar goesting kon doen, geen rekening meer moest houden met de regels en gewoontes van thuis, geen rekening meer moest houden met de routines en reglementen van haar oude, strenge, christelijke middelbare school… Ze zag dit als een soort beleving van de ultieme vrijheid. Toch moest ze dit bekopen met af en toe een “mental breakdowntje”.
Is dit gek? Nee, helemaal niet als je op de hoogte bent van het bestaan van onze biologische klok. Elk van ons heeft zo’n klok in zich, en raakt die ontregeld – vaak door het afzweren van routines, ritme, regelmaat, door het niet afstemmen van onze innerlijke klok op de uiterlijke klok van de natuur – dan is dat nefast voor ons fysiek en jawel, ook voor ons mentaal welzijn.
Laat ons heel even terugkeren naar ‘vrijheid’, vooraleer we focussen op de link tussen een ontregelde biologische klok en een verminderd fysiek en mentaal functioneren. Eenieder van ons heeft wellicht weleens ervaren dat wanneer we ons fysiek en mentaal slecht voelen, we een stuk minder vrij zijn dan wanneer we ons volledig goed voelen. Als je bijvoorbeeld zo moe bent, dat je plots ergens moet gaan liggen; ben je dan compleet vrij om je goesting te doen? Als je je niet kan concentreren; ben je dan compleet vrij om je goesting te doen? Als je stemmingswisselingen hebt; ben je dan compleet vrij om je goesting te doen? Als je spijsverteringsproblemen hebt; ben je dan compleet vrij om je goesting te doen? Vermoeidheid, concentratieproblemen, stemmingswisselingen, spijsverteringsstoornissen… ze kunnen een weerspiegeling zijn van een verstoring van onze biologische klok.
Dus het idee dat gaan slapen, eten, bewegen… louter op momenten dat jij er goesting in hebt, zorgt voor vrijheid, blijkt duidelijk een utopie.
Tegenwoordig is ons circadiaans ritme vaak ontregeld door bijvoorbeeld ploegenwerk, jetlags ten gevolge van onze vele reisjes, te laat wakker blijven door schermgebruik, te weinig blootstelling aan zonlicht door altijd binnen te zitten… Kortom, allemaal zaken waar onze voorouders – de jager-verzamelaars die leefden op het ritme van de natuur – geen last van hadden. Wat zijn de consequenties van een ontregeld of verstoord circadiaans ritme? Wel, dat zijn dezelfde als deze van een verstoring van onze biologische klok. Op korte termijn zijn dit onder andere slaapstoornissen, vermoeidheid, concentratieverlies en stemmingswisselingen, op lange termijn gaat het over onder andere diabetes, hart en vaatziekten en depressie.
De bestaande therapieën om ons circadiaans ritme te herstellen, leggen linken naar een leven op het ritme van de natuur. Het gaat dan bijvoorbeeld over chronotherapie, oftewel de bedtijd van de patiënt geleidelijk aan aanpassen naar een normaal slaapritme. Of het gaat over bijvoorbeeld lichttherapie, oftewel de blootstelling van de patiënt aan fel licht op specifieke tijdstippen om de biologische klok terug te resetten.
En inderdaad, elke dag naar buiten gaan en in het zonlicht komen (het liefst in de ochtend), elke dag voldoende bewegen en relaxen, elke dag op hetzelfde moment eten en je bed in kruipen… zijn allemaal dingen die je zelf kan doen om je biologische klok of je circadiaans ritme in balans te houden. Deze dingen lijken evident en logisch, maar zijn dat voor de doorsnee moderne mens allerminst. Als je daarentegen zoals onze voorouders deden in en met de natuur en op het ritme van de natuur leeft, zal je vanzelf voldoende bewegen, ontspannen, in het zonlicht komen, op tijd gaan slapen…
En zo maak ik de brug naar natuur. Want natuur kan ons dus helpen om meer structuur, routines en regelmaat in ons leven te brengen. Natuur kan ons helpen om ons in ons circadiaans ritme te houden. Natuur kan ons helpen om op een gezond tempo te leven in overeenstemming met wie we zijn, waarvoor we gemaakt zijn, en dat is nog altijd een leven in en met de natuur. Door te leven op het ritme van dag en nacht, licht en donker, de seizoenen… houden we ons lichaam en onze geest in balans.
Zoals reeds eerder gezegd, leefden wij als jager-verzamelaars op het ritme van de natuur. Als de zon onderging legden we ons te rusten. Als het winter was sliepen we wat langer. In de ochtend werden we op tijd wakker en stelden we ons bloot aan het zonlicht. Als we honger hadden gingen we op zoek naar voedsel, wat ons een portie lichaamsbeweging gaf… Nu hebben we kunstlicht en schermen die ons vaak nodeloos lang wakker houden. We hebben supermarkten, waar alles aan voedsel en drank te vinden is en hoeven niet meer zelf op jacht te gaan. We hebben verwarming en goed geïsoleerde, verlichte huizen die ons in onze luie stoel binnen houden en ons het ritme van de dag en nacht en van de seizoenen al te vaak doen vergeten. Luxueus, denk jij misschien? Nee, nefast voor lichaam en geest, denk ik!
We leven niet meer op het ritme van de natuur, maar als slaaf op het ritme dat de moderne maatschappij ons oplegt en dat is eigenlijk geen wenselijk, zelfs geen leefbaar, ritme. Hiervoor is ons lichaam en ons brein niet gemaakt, hieraan zijn ze niet aangepast.
Om een lang verhaal kort te maken: bouw wat meer routines en structuur in je dagelijks bestaan in. Doe dit door terug meer in overeenstemming met de seizoenen te leven, op het ritme van de natuur, je innerlijke klok gelijk te zetten met de klok van de natuur waarin je leeft. Kruip daarvoor vroeg genoeg en op een vast uur je bed in, sta op tijd op en maak een wandelingetje in de ochtendzon, slaap in de winter misschien wat langer dan in de zomer… Je zal merken dat dit je lichaam en geest deugd doet. Met andere woorden: een pleister voor lijf en ziel of een antidoot tegen een zogenaamde “mental (en physical) breakdown”!