Irvin David Yalom is gek van grote filosofen en schrijvers. Het is dus niet gek dat hij in het boek ‘Tegen de zon inkijken. Doodsangst en hoe die te overwinnen’ twee uitspraken aanhaalt die mij aan het denken zetten. Zeker op het moment dat iemand die je zo graag ziet zo ziek is en zo dichtbij de dood staat. Deze uitspraken leerden mij dat je uit het negatieve misschien toch iets positiefs kunt halen. Dat gaf troost.
Om welke uitspraken ging het? Ik pen ze hieronder voor je neer.
“Waar ik niet aan dood ga, daar wordt ik sterker van”
Nietzsche
“We worden sterker op plaatsen waar we gebroken zijn”
Hemingway
In deze context vermeldt Yalom de idee van Nietzsche dat een boom sterker wordt doordat hij stormen doorstaat en zijn wortels steeds dieper in de grond groeien. Is een plant of boom na ziekte sterker? Op gekwetste plaatsen sterker? En hoe is dat bij mensen? Volgens Steiner was je na een kinderziekte zoals mazelen sterker en kreeg je er een soort van groeispurt van. Vandaar dat hij onder andere tegen vaccinatie was. Kinderziektes waren volgens hem nodig voor een gezonde ontwikkeling. Wijst dit erop dat je sterker kan worden van ziekte of tegenslag. Misschien wel, zeker als je er juist mee om weet te gaan en je niet laat opslokken door tegenslag. Daarom, zoek de volgende keer dat jij naar buiten trekt eens een boom met een geheelde wonde. En denk eens bij jezelf na of jij na een tegenslag die je ooit hebt meegemaakt sterker bent geworden? Dat je op plaatsen waar je ooit gebroken bent, nu sterker bent? De kans bestaat van wel.
Nog even terug naar de boom met de geheelde wonde die jij hebt opgezocht. De boom die mogelijk sterker is geworden door de stormen en tegenslagen die hij heeft doorstaan.
Kijk naar zijn wortels en bedenkt dat onze wortels, onze oorsprong, net zoals die van de boom in de natuur ligt. Als we de wortels van een boom of plant doorsnijden gaat hij dood. Is dat ook zo bij ons? Als we bijvoorbeeld, door ons in een stad te onttrekken aan de natuur, aan onze band met de natuur, onze wortels doorsnijden?
Kijk naar de wortels van een plant of boom. Wat doen deze? Ze zorgen dat de boom stevig staat, niet omvalt, communiceert met anderen, anderen helpt door voedingsstoffen uit te wisselen… Wat zijn jouw ‘wortels’ in jouw leven, waar zit jouw oorsprong? Wat doen deze wortels voor jou? Bieden ze stevigheid, helpen ze je als het moeilijk gaat? Hoe sta jij in de grond; stevig, stabiel of zijn jouw wortels ondiep en gebroken? Hoe komt dat?
Hieraan koppel ik nog graag het gedachte-experiment van Nietzsche uit ‘Aldus sprak Zarathoestra’, dat Yalom in zijn boek aanhaalt. Stel dat je je leven zoals het nu is eeuwig zou moeten overdoen, hoe zou je dat vinden? Als je spijt hebt, waarschijnlijk niet zo leuk. Maar mocht dat zo zijn, bedenk dan dat het nog niet te laat is om te veranderen. “Word wat je wil!’” zegt Nietzsche immers.
Je kan altijd zelf beslissingen nemen (ook al lijkt dat niet zo). Toch voor een stuk. “Misschien is 90% bepaald voor jou door externe factoren, dan is er nog altijd 10% om het heft zelf in handen te nemen”, aldus Yalom. Stel je verandert in je leven X en je moet dan je leven oneindig overdoen, is het dan OK, heb je dan spijt van die verandering? Denk daar eens over na tijdens je volgende wandeling.
Genot door vergankelijkheid
Heb je last van stress of (doods)angst; concentreer je op het nu. Hoe doe je dat? Wel, dat kan je bijvoorbeeld proberen te doen via meditatie. Yalom vertelt over een reeks meditaties uit het boedhisme die men aanduidt met de term Anicca. Daarbij moet je jezelf volgens hem concentreren op het verslensen en verdwijnen van bladeren, daarna op de tijdelijkheid van de boom en tenslotte op de tijdelijkheid van het eigen lichaam. Iets om zelf eens uit te testen?
Hierbij moet je beseffen dat schoonheid, zoals de schoonheid van bijvoorbeeld een bloem in de natuur, vergankelijk en van korte duur is, net zoals het eigen leven. Toch moet je ervan genieten.
Bovendien keert in de natuur alles terug. Denk maar aan de seizoenen. Dat biedt troost.
Het gekke is verder dat genot juist toeneemt door het feit dat er iets bestaat zoals vergankelijkheid. Juist doordat we sterven is het leven zo mooi. “Je moet er nu van genieten, niet gisteren of morgen, dan kan het weg zijn zoals een eendagsvlinder”, zegt Yalom. Dat klinkt heel cliché, maar het is een waarheid als een koe.
Vandaar het advies; zoek in de natuur eens een mooie bloem, een blad, een bloesem… Probeer dit met je aandacht vast te houden, concentreer je erop en geniet nu van de schoonheid. Bedenk daarbij dat het morgen gedaan kan zijn en probeer dat toe te passen in je eigen leven. We beseffen dit meestal wel, maar passen het ondanks dit besef veel te weinig toe. Stel jezelf tot slot de vraag: wat doet het met mij dat schoonheid en het bestaan van mooie dingen zoals bloemen en bloesems slechts tijdelijk zijn?
Voortleven via de rimpelingen die je nalaat
Wanneer we iets zoals een steen in het water gooien, dan geeft dat rimpelingen of concentrische cirkels die doorgaan tot ze onzichtbaar worden, maar nog steeds op een onzichtbaar niveau voortduren. We kunnen naar analogie met deze rimpelingen iets van onszelf nalaten, anderen positief beïnvloeden. Dit kan zelfs zonder dat we het weten, soms nog generaties lang. Zo is eindigheid en vergankelijkheid niet zinloos.
Om dit te illustreren zegt Yalom; “Zoek haar onder haar vrienden”. Dit om aan te tonen dat je verder leeft in bijvoorbeeld je vrienden, zij nemen een stukje van je gedragingen, gewoontes, visie… in zich op. Dat zijn de rimpelingen die jij nalaat.
Met dit alles in het achterhoofd zou ik zeggen; gooi eens bij gelegenheid een steen in het water en zie de rimpelingen. Welke rimpelingen of invloeden laat jij zichtbaar en onzichtbaar achter in jouw omgeving. Wat doet het met je? Welke rimpelingen zou jij na je dood willen achterlaten?
Gooi eens bij gelegenheid een steen in het water en zie de rimpelingen. Welke rimpelingen of invloeden laat jij zichtbaar en onzichtbaar achter in jouw omgeving
Om af te sluiten nog één raad van Yalom die ik aan jullie wil meegeven; schrijf een brief aan iemand die nog leeft en die je wil bedanken. Zoek die persoon op en lees hem/haar de brief voor. Zo weet die persoon van de rimpelingen die hij/zij heeft nagelaten op jou. Doe dit voor het te laat is en hij/zij er niet meer is. Het maakt een wereld van verschil!
Irvin D. Yalom. Tegen de zon inkijken. Doodsangst en hoe die te overwinnen. Uitgeverij Balans 2008