Elke kerstboom, ook deze in de woonkamer, brengt het gevoel van leven en vreugde dichterbij. Zeker in bare tijden, zoals de huidige Covid-19 periode, komt de boom, eind november, niets te vroeg. De wintergroene boom heeft een bijzondere kracht die ons verleidt. In dat opzicht is de kerstboom onsterfelijk. Met een ongelooflijke symboliek en een sympathiek uiterlijk smoort hij ieder verzet tegen zijn aanwezigheid in de kiem. Soms kan iets dat schijnbaar klein lijkt een wereld van verschil betekenen. Het is dan ook meer dan normaal dat miljoenen mensen jaarlijks uitkijken naar kerst. Die kerstperiode is een tijd vol nobele gedachten waarbij vele gezamenlijke individuele voornemens een collectieve kracht vormen. Laat ons overigens hopen dat het in 2021 een voornemen voor meer en gezondere natuur is. En de kerstboom, die hoort er gewoon bij. Is die kerstboom dan een boom of is het een feestelijk meubelstuk? De hamvraag blijft daarbij of het rooien van miljoenen bomen wel verantwoord is. Kijken we naar het verleden en weten we niet beter dan zouden we nog kunnen denken dat God ooit de woorden sprak: “Kap naar believen, er zal in huis een kerstboom zijn.”
Is die kerstboom dan een boom of is het een feestelijk meubelstuk?
Zou het niet fijn zijn mocht er een handige checklist bestaan voor de milieubewuste mens. Een kerstboom-checklist om in te kunnen schatten hoe bewust we al dan niet omgaan met kerstbomen. Graag geef ik een voorzet, maar eerst wil ik even vertellen hoe ik zelf tegen het gegeven kerstboom aankijk de laatste twee jaren. Om mijn verhaal te starten maak ik een tijdsprong naar 2018 toen mijn bewustzijn groeide; dat gebeurde in de periode van kerst en oud op nieuw.
December 2018. Ik kijk naar het nieuws. Natuurpunt, een van onze grootste Vlaamse natuurverenigingen en een van mijn favorieten, spreekt zich uit over het gebruik van de kerstboom. De woordvoerder van dienst, persverantwoordelijke ‘Hendrik Moeremans’, motiveert het breed publiek om enkel nog ‘inheemse sparren’ met kluit te kopen. Zo’n kerstboom kunnen we na de feestdagen in onze tuin poten. Het (her)planten van de boom staat, zoals je wellicht begrijpt, garant voor het respectvol omgaan met natuur. Als alternatief, een tweede optie als het ware, wordt het houden van de boom in pot vooropgesteld. Beide voorstellen laten toe de boom verschillende jaren opnieuw te gebruiken. Klinkt logisch, toch? We kunnen moeilijk beweren dat Natuurpunt, deze boodschap brengende, geen duidelijk standpunt inneemt, nu eind 2018. Een sterke boodschap: pro natuur!
“Is dit wel logisch”, vraagt mijn oudste dochter (16 op dat moment). Ook mijn vrouw heeft haar twijfels. Ik denk: menen we dit serieus? Wat mij betreft is kerstbomen kweken voor Kerstmis vanuit ecologische standpunt nooit een goede zaak, wel? Toegegeven, ook ik kocht ooit een verminkt exemplaar, zonder wortels. Nu zeg ik: “Is het niet sowieso compleet onverantwoord om een stervende boom binnen te dragen en toe te zien hoe hij vanuit volle glorie langzaamaan wegkwijnt?”. Verraderlijk toch, we snijden bij miljoenen de levensaders van onze kerstbomen geheel respectloos door. Zoiets doen we niet bij dieren. We verwijderen bijvoorbeeld geen hersenen bij huisdieren. Als ik me niet vergis verwees Stefano Mancuso reeds vorig jaar, in 2017, in zijn boek Briljant Groen, naar wortels als een soort geheugen van planten. Vanuit zijn standpunt bekeken is het verwijderen van wortels absoluut not done!
Is het niet sowieso compleet onverantwoord om een stervende boom binnen te dragen en toe te zien hoe hij vanuit volle glorie langzaamaan wegkwijnt?
De volgende vijf minuten spuien we meningen, hier in ons ecobewust gezin. Wel een kerstboom, geen kerstboom? Liever een tweedehands plastieken nepboom uit de kringloopwinkel?
O dennenboom, o dennenboom wat ben je wonderschoon
December 2019. In huis, vanuit menselijk oogpunt, ben jij ‘de echte boom’, inderdaad een meerwaarde. Dat anno 2019 ontkennen zou te gek zijn. Jij, boom, brengt rust door de geur van je harsen. Wat ik ruik zijn jouw gegeerde fytonciden, weet ik ondertussen. Ook naar je kijken maakt ons, mensen, trouwens gewoonweg gelukkiger. Zeker in de wintermaanden, tijden met minder sociaal contact, is dat belangrijk, voor sommigen zelfs cruciaal. Alsof dat nog niet genoeg is pepert mijn vrouw me vervolgens in dat alle positieve associaties zoals de familieband, medemenselijkheid … die jij, kerstboom, opwekt soms echt het verschil kunnen maken. Neem nu eenzaamheid; daar moeten we ons tegen wapenen. Deze periode is er bij uitstek, naast eentje van hoop en vreugde, op koude en gure dagen eentje van eenzaamheid en verdriet. Met het lengen van de dagen, na de kortste dag in december, komt het licht dan wel terug, maar vele mensen zitten dezer dagen in het donker. Dan heb ik het niet enkel over de letterlijke betekenis maar ook over pijn, eenzaamheid en angst. Sociale inclusie is daarbij, wat mij betreft, niet enkel gerelateerd aan de economische situatie van het armere bevolkingsdeel. Nog even volhouden denk ik dan, ooit verschijnen de bladeren weer aan de bomen en priemen de eerste krokusjes uit de grond.
Wat met de kerstboom?
November 2020. De mens is natuur. Wij zijn natuur, al handelen we daar niet altijd naar. Uit wat we dagelijks zien valt moeilijk iets anders op te maken. Wie kijkt die ziet, stelt vast. Denk bijvoorbeeld aan het milieu dat we verkloten. Denk aan de manier waarop we COVID-19 aanpakken; daar zet haast iedereen momenteel vraagtekens bij. De oplossingen die we in overweging nemen zijn minder duurzaam dan dat wat we graag willen geloven. Hoeveel mensen spreken zelfs vandaag niet nog steeds over windmolens en zonnepanelen alsof het echt een ecologisch alternatief is voor traditionele energiewinning. “Alle beetjes helpen”, zei een klant me vorige week. Hij doelde toen op het aanplanten van bloemen voor de bijtjes. Nog nooit van ecologische valkuilen gehoord, dacht ik toen.
Kan de mens wel echt veranderen en zijn we wel intelligent genoeg; twee belangrijke vragen waarmee ik vandaag worstel. Kunnen we daarbij als mens genoegen nemen met voldoende, ook al doet het ons op bepaalde vlakken pijn? Iets minder eten, meer delen, minder energie gebruiken. Misschien een keertje durven om niet te kiezen voor een echte kerstboom. Durven zeggen, hier blijven we als mens af. Durven, maar ook andere mensen dingen gunnen. Wie echt nood heeft aan een wintergroen maatje in huis mogen we zo’n boom niet weigeren. Een ding is zonneklaar, gezond kunnen we pas zijn inclusief natuur. Voor sommigen is dat met kerstboom. Evenwicht zien te vinden tussen onszelf en onze omgeving is een individueel gegeven. Ik heb vrienden die daarom geen kinderen meer willen kopen, die daarvoor het rijden met de auto mijden, die in de stad gingen wonen om het buitengebied niet langer te belasten, die het gebruik van het vliegtuig mijden, die geen vlees meer eten… Het meest fantastische is dat ze anderen het wel gunnen. Zijn het gekken? Is het een vorm van extremisme of zijn het gezonde en sterke karakters die zo kunnen leven?
Voor mij is een ding spijtig genoeg meer dan duidelijk: economie primeert vandaag op onze menselijkheid. Het krijgt voorrang op onze natuur, op onze gezondheid. Het klopt volgens mij niet dat we met te veel zijn, wel dat we bijvoorbeeld te veel kerstbomen kopen en dat we ze met te weinig zorg behandelen. Onze economie moet draaien, zelfs groeien, hoor je economen zeggen. De huidige economie gaat echter niet hand in hand met de ecologie. Kerstbomen kweken en in huis plaatsen is niet goed voor het milieu en de natuur. Desondanks is het groene economie, maar is wat we momenteel groene economie noemen wel echt goed voor ons. Naar mijn gevoel zijn we daar reeds uit, nee dus. Hopelijk verandert nu snel ons koopgedrag.
Kerstboom-checklist
- Maakt de kerstboom je echt blij? Indien ja, dan is het misschien een optie eentje te kopen.
- Is er een alternatieve soort die je even blij maakt? Indien ja, is deze soort dan meer geschikt omwille van milieu, duurzaamheid en biodiversiteit?
- Kan je niet opteren voor een alternatieve boomsoort of plantensoort? Bijvoorbeeld een mooie kamerplant die je versiert? Je kan natuurlijk ook kiezen voor een klimaatboom.
- Wat zijn de overlevingskansen van de soort van je keuze op langere termijn? Betreft het hier een plant met wortelkluit of een plant gekweekt in pot?
- Wil je echt perse binnen een plant of kan het ook buiten? Bijvoorbeeld op de stoep of in de tuin. Kan je daar geen plant versieren?
- Wordt het binnen, is het dan mogelijk de plant gezond te houden?
- Kies je voor een inheemse plant of voor een exoot?
- Kan je je plant op korte of langere termijn ergens uitplanten, bijvoorbeeld in de tuin?
- Zou een andere boom in je tuin planten voor kerst, een boom die kan uitgroeien tot een volwaardig exemplaar, en deze versieren geen mooi alternatief zijn?
Veel succes met je keuze!
Laat ons een bewuste keuze maken, het maakt daarbij niet uit of dat pro of contra kerstboom is. Ik hoop daarbij vooral dat kiezen voor een kerstboom nooit iets vies, iets slechts wordt. Natuur respecteren is ook respecteren wie daar nood aan heeft, laat ons dat nooit vergeten.
Nu, in november 2020, toets ik ongetwijfeld vrij vroeg op het jaar, de natuurparadox aan het al dan niet kopen van kerstbomen. Bij mij thuis, daar wordt het, ten vroegste in december na de komst van Sinterklaas, misschien een gerecycleerde nepboom van de kringloopwinkel. Spijtig, ik ga de echte missen. Hij legde deze zomer immers het loodje.